معجم اصطلاحات أصول الفقه
| نام کتاب | معجم اصطلاحات أصول الفقه |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | راسخ، عبد المنان بن عبد الرحمن (نويسنده) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 147/2 /ر2م6 |
| موضوع | اصول فقه - اصطلاحها و تعبیرها
اصول فقه اهل سنت |
| ناشر | دار ابن حزم |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1424 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE12257AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«معجم اصطلاحات اصول الفقه» اثر عبدالمنّان راسخ مجموعه‌اى است كه در آن واژگان اصولى براساس مذاهب اهل سنت تعريف شده است.
ساختار
مولف معجم را براساس حروف الفباء تنظيم نموده كه طليعه آن با تعريف «اباحه» و ختامه آن با توضيح «تعيين» است.
گزارش محتوا
كتاب در سه بخش تدوين شده است. بخش اول: مقدمه كتاب را تشكيل مى‌دهد كه در آن مولف به شرافت علم اصول اشاره كرده و انگيزه نگارش خود را بيان مى‌كند. بخش دوم: معجم اصطلاحات اصولى است كه براساس حروف هجاء تنظيم شده است و در بخش سوم: فهرست مصادر و مراجع مطرح مى‌شود كه مجموعاً 106 مرجع مى‌باشد. اينك به تبيين برخى از اصطلاحات كتاب اشاره مى‌كنيم كه عبارتند از:
1- اجتهاد: در لغت از جُهد به معناى رنج و مشقت و جَهد به معناى كوشش است. در اصطلاح بذل وسع در نيل حكم شرعى عملى به طريق استنباط مى‌باشد. اركان اجتهاد چهار چيز است: مجتهد، مجتهدٌفيه، بذل وسع، دليل شرعى كه از آنها حكم شرعى استنباط مى‌شود.
2- استحسان: در لغت به معناى نيكو شمردن و پسنديدن است و در اصطلاح تعاريف متعددى از آن ارائه شده است و چون مذاهب حنفى، مالكى و حنبلى به قاعده استحسان تمسك جسته‌اند لذا از هريك از آنان تعريفى در مورد اين قاعده بيان شده است. به نظر حنفى: استحسان، عدول از حكم مسأله‌اى به حكم ديگر به جهت دليل خاصى همانند قرآن است. شافعى: مخالف استحسان است او مى‌گويد: طريق اجتهاد قرآن، سنت، اجماع و قياس است اما استحسان در اين رديف قرار نمى‌گيرد والاّ بايد هركسى بتواند در مسائل اسلامى اظهارنظر كند ولو هيچ‌گونه آشنايى با مبانى اسلام نداشته باشد پس استحسان حكم بر وفق ميل و هوى و هوس است.
3- استصحاب: از ماده «صحب» به معناى همراه داشتن است و در اصطلاح عبارت است از حكم به استمرار به اعتبار آنچه كه پيشتر وجود داشته است. استصحاب به اعتبار مستصحب به اقسام زير تقسيم مى‌شود: استصحاب برائت اصلى، استصحاب اباحه اصلى، استصحاب اصل، استصحاب اجماع، استصحاب عموم. بين اصوليون در مذاهب مختلف در حجيّت استصحاب اختلاف وجود دارد. اكثر مالكيه، شافعيه، حنابله و ظاهريّه به حجيت استصحاب مطلقا معتقد هستند. به نظر اكثر حنفيه و برخى از اصحاب شافعى استصحاب اصلا حجت نيست ولى براساس مذهب متأخرين از احناف استصحاب در دفع و نفى حجيّت است ولى در اثبات و استحقاق حجيت ندارد.
4- سد ذرايع: سدّ يعنى منع در مقابل فتح و ذرايع جمع ذريعه به معناى وسيله است. در اصطلاح مناسب‌ترين تعريف اين است: ذريعه وسيله‌اى است كه منجر به احكام پنج‌گانه گردد؛ بنابراين اگر آن وسيله منجر به امرى گردد كه مطلوب شارع باشد در آنجا فتح ذرايع است و اگر به عكس منجر به مفسده گردد در آن صورت سدّ ذرايع خواهد بود. طرفداران اصلى سد ذرايع مالكيه و حنابله هستند. آنها مى‌گويند كارهاى مباحى كه وسيله انجام دادن عمل حرامى گردد حرام خواهد بود به عبارت ديگر هر عملى كه مقدمه و وسيله حرام قرار گيرد بايد از آن جلوگيرى كرد و هر عملى كه مقدمه و وسيله كار مباحى گردد مباح است. مخالفين سد ذرايع بقيه اهل سنت به‌خصوص ابن حزم و جميع اماميه هستند.
5- نصّ: در لغت به معناى تفسير رؤياست و در اصطلاح هرگاه دلالت يك عبارت بر مقصود گوينده آنچنان صريح باشد كه احتمال خلاف در او منتفى باشد در آن صورت آن عبارت را نسبت به آن مدلول «نص» گويند. پس نصّ يعنى صريح و ظاهر يعنى غيرصريح.
با تتبّع در معجم حاضر مى‌توان گفت كه اين معجم در عين اختصار حاوى واژگان مهم اصولى است كه مولف در بيشتر آنها آراء و اقوال مذاهب مختلف اسلامى را بيان كرده است.
وضعيت كتاب
در پاورقى، آدرس دقيق مطالب كتاب آمده است. فهرست مطالب نيز در انتهاى اثر ذكر شده است.
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب
پیوندها
مطالعه کتاب معجم اصطلاحات أصول الفقه در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور