الهجرة العاملية إلی ايران في العصر الصفوي
| الهجرة العاملیة إلی ایران في العصر الصفوي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مهاجر، جعفر (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | اسبابها التاریخیة و نتائجها الثقافیة و السیاسیة |
| ناشر | دار الروضه |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1410 ق یا 1989 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | ایران - تاریخ - صفویان، 907 - 1148ق.
جبل عامل - تاریخ روحانیت - ایران شیعه - ایران مجتهدان و علما - ایران |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 239 /م9ﻫ3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الهجرة العاملية إلى إيران في العصر الصفوي، به زبان عربى، اثر شيخ جعفر مهاجر است كه در آن پديده بسيار مهم مهاجرت عالمان و فقيهان جبل عامل لبنان به ایران - در دوران صفوى - را به‌صورت مستند و تحليلى بررسى كرده است.
نام كامل اين كتاب عبارت است از: «الهجرة العاملية إلى إيران في العصر الصفوي: أسبابها التاريخية و نتائجها الثقافية و السیاسیة»؛ «مهاجرت دانشمندان شيعى از جبل عامل به ایران در دوران صفويه: عوامل تاريخى و نتايج فرهنگى و سياسى آن».
مطالعه اين اثر مى‌تواند پژوهشگران را در شناخت و تحليل بهتر تحولات فرهنگى، اجتماعى و سياسى دوران صفويان و نقش دانشمندان شيعه، به‌ويژه فقيهان شيعى در آن، يارى رساند.
ساختار
كتاب حاضر از مقدمه نویسنده و چهار باب (قلمرو تاريخى، نهضت شيعى در جبل عامل»، وضعيت مقصد مهاجرت (ایران)، مهاجران در ایران) و خاتمه و سه ضميمه (دو فرمانى كه شاه طهماسب اول صفوى صادر كرد، اسامى فقهاى مهاجران و اطلاعاتى مختصر در مورد آنان، شجره‌نامه آل ابى‌جامع و خاندان علوى كركى) تشكيل شده است.
زبان و ادبيات اين اثر، زبان عربى جديد و البته رسا و شيواست. نویسنده از كتاب‌هاى مهمّ و متعددى (عربى، فارسی و انگليسى) از آثار علمى انديشمندان قديم و جديد و همچنين دو تا نشريه علمى - يكى فارسی و ديگرى عربى - براى تولید اثر حاضر بهره برده است.
گزارش محتوا
درباره محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است:
- نویسنده در مقدمه‌اش - كه آن را در تاريخ 20 محرم 1409ق، در بعلبك نوشته - با تأكيد بر اينكه انسانى كه وادار به مهاجرت و ترك يار و ديار مى‌شود، انديشه و فرهنگش را همراه خودش به محل هجرتش مى‌آورد و به اين ترتيب تبادل فرهنگى صورت مى‌گيرد و... افزوده است كه شهيد اول، نهضتى شيعى در جبل عامل پديد آورد و ما در اينجا بر نقش او تأكيد مى‌كنيم؛ زيرا مهاجران از جبل عامل، افكار او را همراه خود به حكومت صفويه انتقال دادند... در بين مهاجران، على بن عبدالعالى كركى (محقق كركى) اولین و مهم‌ترين تأثيرگذار بود و مشهورترينشان شيخ بهائى. سپس نویسنده مهم‌ترين منابع كتابش را معرفى كرده و در مورد آن توضيحاتى داده است: «أمل الآمل في علماء جبل عامل»، «تكملة أمل الآمل»، «تاريخ عالم‌آراى عباسى»، «أعيان الشيعة» و.[۱]
- كتاب حاضر بر آثار ديگرى كه بعد از آن منتشر شده، از جمله كتاب فارسی «مهاجرت علماى شيعه از جبل عامل به ایران در عصر صفوى»، نوشته آقاى مهدى فرهانى منفرد، تأثير گذاشته است. آقاى فرهانى منفرد نوشته است: «در ميان پژوهش‌هاى نوين، كتاب الهجرة العاملية إلى إيران في العصر الصفوي، نوشته پژوهشگر لبنانى شيخ جعفر المهاجر، دقيقا موضوع مورد بحث در اين كتاب را دنبال مى‌كند و در حقيقت، تنها پژوهش موجود در اين باره است. اگر اين كتاب را به دو بخش تقسيم كنيم (بخش مربوط به جبل عامل و بخش مربوط به ایران)، بى‌تعادلى بسيارى در ميان آنها وجود دارد. بخش نخست كه پيرامون تاريخ جبل عامل و دگرگونى‌هاى تشيّع در اين سرزمين است، اعتبار و اهميت بسيار دارد و نویسنده حجم شايان نگرشى از كتاب را به اين موضوع اختصاص داده است. پژوهشگر كه خود لبنانى و امام جمعه شهر بعلبك است، در زمينه تاريخ سرزمين خود بسيار محققانه و سودمند سخن گفته، اما كتاب در بخش دوم؛ يعنى قسمت‌هاى مربوط به تاريخ ایران و تاريخ تشيّع در اين سرزمين و يا تكاپوهاى مهاجران عاملى در اين كشور، بسيار ناتوان است و اين موضوع ظاهرا از ناآشنايى نویسنده با تاريخ ایران سرچشمه مى‌گيرد. نویسنده ارجمند شايد به دليل آشنايى اندك با زبان فارسی و يا در دسترس نبودن منابع و مآخذ نوشته‌شده به اين زبان، در پژوهش خود از اين آثار بهره ناچيزى گرفته است. او در قسمت مربوط به مهاجران در ایران، شيوه شرح‌حال‌نويسى را پيش مى‌گيرد و گاهى دچار اشتباه‌هاى بزرگى مى‌شود كه برخى از آنها را در جاى خود يادآورى خواهيم كرد؛ بااين‌همه، برخى آمارها و آگاهى‌هایى كه مهاجر ارائه مى‌كند، درخور نگرش است و بدون ترديد، اثر وى پيشگام و راهگشاى اين پژوهش بوده و اين نوشتار در فصل دوم كه با مسائل جبل عامل پيوند دارد، از آن سود برده است.[۲]
- نویسنده كتاب «الهجرة العاملية إلى إيران في العصر الصفوي» در مورد كتاب «جامع عباسى» نوشته شيخ بهایى تأكيد كرده است كه ارزش «جامع عباسى» از اين جهت است كه اولین كتابى است كه دانش فقه را از برج عاج علمى‌اش پايين آورد و به سطح فهم عموم مردم رساند؛ زيرا شيخ بهائى مطالب آن را به زبانى ساده نوشته بود تا همگان بهره گيرند... و معتقدم «جامع عباسى» يكى از تأثيرگذارترين كتاب‌ها در تاريخ امت‌هاى اسلامى است.[۳]
- نویسنده در ضميمه اول، دو فرمانى را كه شاه طهماسب اول صفوى براى محقق كركى صادر كرده، آورده است كه در آن، در واقع ولايت و زعامت فقيه براى او به‌صورت مشخص تأييد و تثبيت شده است.[۴]همچنين نویسنده در متن كتاب اين موضوع را توضيح داده و مفاد اين دو فرمان را تحليل كرده است.[۵]
- نویسنده در ضميمه دوم، اسامى فقهاى مهاجر از جبل عامل به ایران را آورده و موطن اصلى و محل هجرت و همچنين مدت مهاجرت را ذكر كرده و در پايان براى هركدام از فقيهان، منابعى براى مطالعه بيشتر در مورد انديشه و زندگى آنان آورده است.[۶]
- نویسنده در ضميمه سوم، دو نمودار ترسيم كرده: شجره‌نامه‌هاى خاندان ابوجامع (آل ابى‌جامع) در جنوب و جنوب غرب ایران و خاندان علوى كركى كه به اصفهان مهاجرت كردند تا محمدباقر كه به نجف‌آباد منتقل شد و همچنين شجره خاندان اعرجى كركى مقيم در اصفهان.[۷]
وضعيت كتاب
براى كتاب حاضر، افزون بر فهرست تفصيلى مطالب.[۸]، فهرست‌هاى فنى ديگر (اعلام، امكنه، اصطلاحات، فرق و مذاهب و...) نيز به‌صورت فهرست يك‌پارچه (نمايه مشترك) تنظيم شده است.[۹]
متأسفانه نویسنده، تاريخ آغاز و انجام نگارش كتاب حاضر را مشخص نكرده است. نویسنده قبل از ورود به بحث اصلى، اختصاراتى كه در اين اثر به كار برده و معانى آن را بيان كرده است.[۱۰]
كتاب حاضر، مستند است و نویسنده، ارجاعاتش را به‌صورت پى‌نوشت در پايان هر بحث آورده است. در اين پى‌نوشت‌ها به‌صورت عموم منابع بحث با ذكر نام كتاب و شماره جلد و صفحه مورد نظر آمده است.[۱۱]و گاه توضيحاتى تاريخى و... مطرح كرده است.[۱۲]و...
پانويس
- ↑ ر. ك.: همان، ص5 - 12
- ↑ مهاجرت علماى شيعه از جبل عامل به ایران در عصر صفوى، ص16 - 17
- ↑ متن كتاب، ص173
- ↑ همان، ص225 - 228
- ↑ همان، ص126 - 130
- ↑ همان، ص229 - 270
- ↑ همان، ص271 - 272
- ↑ كتاب، ص319 - 320
- ↑ همان، ص297 - 318
- ↑ همان، ص13
- ↑ به‌طور مثال ر. ك.: همان، ص86، پى‌نوشت 2، 3، 5 و...
- ↑ مثلاً ر. ك.: همان، ص132، پى‌نوشت 15 و...
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب.
- مهاجرت علماى شيعه از جبل عامل به ایران در عصر صفوى، مهدى فرهانى منفرد، انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم، تهران 1388ش.