ابن سکیت، یعقوب بن اسحاق
| یعقوب بن اسحاق اهوازی | |
|---|---|
 | |
| نام کامل | بعقوب بن اسحاق دورقی اهوازی |
| نام پدر | اسحاق |
| ولادت | 186ق |
| محل تولد | دورق(شادگان امروزی) در استان خوزستان، ایران |
| محل زندگی |  ایران بغداد |
| شهادت | پنجم رجب سال 224ق |
| طول عمر | 58سال |
| دین | اسلام |
| مذهب | تشیع |
| اطلاعات علمی | |
| اساتید | ابوعمرو شیبانی فرّاء ابن اعرابی اثرم |
| برخی آثار | اصلاح المنطق |
بعقوب بن اسحاق دورقی اهوازی (۱۸۶ ـ ۲۴۴ق)، معروف به ابن سکیت، استاد ادب و لغت‌شناسی، شاعر، عالم به علوم قرآنی، از بزرگان امامیه، از اصحاب امام جواد و امام هادی(علیهماالسلام) و نویسندۀ «اصلاح المنطق»
ولادت
نام او را «یعقوب» و کنیه‌اش را ابویوسف نهادند. پدرش اسحاق نام داشت. مردی صالح که در فنون ادبیات عرب، به‌ویژه لغت و شعر، استاد شمرده می‌شد. محل ولادت او «دورق اهواز» بود. دورق(شادگان امروزی) یکی از مراکز علمی و فرهنگی کهن ایران اسلامی است و علماء، خطباء و شعرای شهیری از این منطقه برخاستند.[۱] البته برخی بغداد را محل ولادت این شخصیت بزرگ شیعی می‌دانند.
تحصیلات
ابن سکیت از مجلس درس استادانی چون ابوعمرو شیبانی، فرّاء، ابن اعرابی، اثرم و نصران خراسانی که همه از مشاهیر علم و ادب آن روز بودند، بهره برد. وی مدتی را نیز به منظور آشنایی بیشتر با زبان فصیح و اصیل عربی به رسم آن روز در صحرا نزد بدویان گذراند و چون به بغداد بازگشت، ضمن بهره گرفتن از محضر دانشمندان به تعلیم و تربیت کودکان پرداخت و از جمله چندی با پدر خود در محله درب القنطره بغداد به این کار مشغول شد. سپس آموزش فرزندان بزرگان از جمله فرزندان محمد بن عبدالله بن ابی طاهر و متوکل خلیفه عباسی را برعهده گرفت. وی حتی آنگاه که به تدریس در رشته‌های گوناگون ادب مانند نحو، لغت، شعر، روایت و علوم‌قرآنی می‌پرداخت، باز از دانش‌اندوزی باز نایستاد و دیری نپایید که به جرگه دانشمندان عصر خود همچون ابن اعرابی و ابوالعباس ثعلب پیوست و به عنوان یکی از بزرگ‌ترین لغت‌شناسان و سخن‌سنجان شناخته شد.[۲] ابن‌سکّیت به شعر، تاریخ و جغرافیا، گیاه‌شناسی، ستاره‌شناسی و جانور‌شناسی علاقه‌مند بود. او علاوه بر داشتن جایگاه علمی، راوی و محدث توانمندی نیز به شمار می‌رفت که بیشتر منابع روایی و علم رجال سنی و شیعه او را ثقه دانسته‌اند. استفاده فقهی از مضامین لغوی ابن‌سکّیت در میان فقهای مشهور شایع است.[۳]
شهادت
سرانجام این یار وفادار و عالم بزرگ شیعی، به دست متوکل ملعون به شهادت رسید. درباره چگونگی شهادتش روایت مشهوری وجود دارد که اکثر منابع آن را تأیید کرده‌اند. متوکل عباسی از او خواست بین فرزندانش (المعتز بالله و المؤید بالله) و فرزندان حضرت علی(ع) (حسنین) مقایسه کند. او گفت: قنبر غلام علی(ع) برتر از تو و فرزندانت است. متوکل از صراحت لهجه او عصبانی شد و به غلامانش دستور داد زبان او را از پشت سرش بیرون آورند.[۴] و در پنجم رجب سال 224ق به دست متوکل عباسی و به جرم تشیع به شهادت رسید و در سامرا به خاک سپرده شد.
آثار
- القلب و الابدال
- اصلاح المنطق
- الاضداد
- الالفاظ
- شرح دیوان الخنساء
- القلب و الابدال
- شرح دیوان نابغه ذبیانی
- المقصور و الممدود
- شرح ديوان الحطيئة
- ديوان طرفة بن عبد به روايت ابن سكيت
- شرح ديوان مزرّد
- منطق الطیر و منطق الریاحین[۵]
پانويس
منابع مقاله
- اسلام‌پور، عسکری، جرعه نوشان اقیانوس امام هادی علیه‌السلام، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله فرهنگ کوثر، زمستان 1386 - شماره 72 (12 صفحه - از 123 تا 134).
- فروغی ابری، اصغر؛ عباسیان هراتی، علی اکبر، واکاوی جایگاه علمی و آموزشی ابن سکّیت، پایگاه مجلات تخصصی نور، مجله شیعه شناسی تابستان 1399 - شماره 70 رتبه علمی-پژوهشی (وزارت علوم)/ISC (22 صفحه - از 39 تا 60).
- فاتحی‌نژاد، عنايت‌الله، دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج3، تهران، مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ اول، 1388.