آثار الحجة
| آثار الحجة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شریف رازی، محمد (نويسنده) |
| ناشر | کتابفروشي برقعي |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1332ش |
| چاپ | 2 |
| موضوع | حوزه علميه قم - تاريخ
حوزه علميه قم - طلاب - سرگذشت‌نامه مجتهدان و علما - سرگذشت‌نامه |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ر2آ2 7/47 BP |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
آثار الحجة یا تاریخ و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم، شرح حال علما، مدرسین، خطبا و آثار حوزه علمیه قم، به قلم محمد شریف رازی است. این اثر در سه جزء (همگی در یک جلد)، به زبان فارسی نوشته شده است.
ساختار
کتاب، مشتمل بر مقدمه و سه جزء است و صفحات هر جزء آن، جداگانه شماره‌گذاری شده است (جزء اول: از صفحه 1 تا 239، جزء دوم: از صفحه 1 تا 409 و جزء سوم: از صفحه 1 تا 81).
گزارش محتوا
نویسنده کتابش را پس از صلوات بر محمد و خاندان طاهرینش و صلوات ویژه بر امام غائب منتظر، با اشاره به سبب نگارش کتاب در ادای حق اساتید خویش و مطالب مطرح‌شده در آن، آغاز کرده است: و بعد بر صاحبان خرد و دانش روشن است که معلم و استاد را بر متعلم و شاگرد خود حق بزرگی است و حتی گفته‌اند که حقوق معلم و آموزگار، اولی و اقدم از حقوق پدر است؛ زیرا پدر باعث حیات بدن، ولی آموزگار و معلم موجب حیات روح است. پدر علت ناقصه زندگانی موقت و فانی و معلم و آموزگار سبب تام و علت تامه زندگانی ابدی و جاودانی است. پدر، تو را برای معرضیت بلیات و آفات تربیت و معلم برای سلامتی و امان از مهلکات مهیا و مجهز می‌کند؛ پس این حقیر به‌جهت ادای حقوق اساتید عظام و معلمین کرام خود، خصوصاً زعما و پایه‌گذاران حوزه علمیه قم و بالاخص مرحوم آیت‌الله مؤسس حاج شیخ عبدالکریم حایری یزدی... و سایر علما و فضلا و مدرسین، شروع به تألیف این کتاب که در تاریخ حوزه علمیه قم و معاریف آن از اول تأسیس در سال 1340ق، تا امروز که سال 1373 هجری است، نموده و نام آن را «آثار الحجة یا تاریخ و دائرةالمعارف حوزه علمیه قم» گذارده و در آن شرح احوال و آثار آیت‌الله مؤسس و ارکان دیگر حوزه و مدرسین و اساتید و فضلای گذشته و حاضر و آثاری که این دانشگاه از روز نخست خود تاکنون تحویل جامعه داده از فارغ‌التحصیلان و مجتهدین و علما و مروجین و گویندگان و خطبای نامی و وعاظ شهیر و ادبا و شعرای بصیر و فضلای جوان که در آتیه پرچم‌داران جامعه و خود بزرگ‌ترین آثار این حوزه‌اند با حوادث مهمه و ضایعات مولمه و ورود شخصیت‌های مهم و قضایای دیگر نگارش داده، با صدها گراور (تصویر) از تمثال بزرگان حوزه و غیره در اختیار عموم برادران ایمانی و دیگران می‌گذارم[۱].
اولین شرح حال با عنوان «هدية إلی آيةالله المؤسس و الزعيم الأول الحائري»، به زندگانی مؤسس حوزه علمیه قم اختصاص یافته است. نویسنده پس از اشاره به نام بزرگانی چون آیات عظام کوه‌کمری، صدرالدین موسوی، خوانساری و بروجردی، در ضمن ابیاتی عربی، این کتاب را هدیه کوچکی به زعیم اول، آیت‌الله حائری و دیگر بزرگان حوزه علمیه دانسته است[۲].
وی در توصیف آیت‌الله حائری می‌نویسد: به نام و یاد تو ای پیشوای بزرگوار و مؤسس عالی‌مقدار! ای آیت‌الله حایری! ای پایه‌گذار این اساس متین و بنای مکین که از در و بام و شالوده آن بوی حقیقت و معنویت به مشام جان می‌رسد و روح انسان را شاد می‌کند و دل اهل ایمان را صفا و دیده اهل وفا را نور و ضیا می‌دهد[۳].
سپس از آیت‌الله بروجردی با عنوان «پرچم‌دار بزرگ و رادمرد سترگ، آخرین علامه دوران و بزرگ‌ترین نابغه جهان»، یاد کرده[۴] و می‌نویسد: «ای زعیم اکرم و ای امام افخم، بی‌تردید که اجر و پاداشت از آیت‌الله مؤسس کمتر نباشد؛ زیرا شالوده و پی‌ریزی این اساس را آن مرد بزرگ ریخت و بنا را تو بالا برده و کنگره آن را به عرش اعلا رساندی. کی و کجا قم به خود دیده که هزاران ستاره فروزان در گرد یک ماه تابان، رجم شیاطین نموده و زینت آسمان و زمین باشند»[۵].
وی در اشاره به وجه تسمیه کتاب، می‌نویسد: «بر اهل فضل و دانش واضح است که این اسم یا از باب تسمیه کل به اسم جزء است؛ زیراکه این کتاب متضمن ترجمه و احوال یکی از زعمای حوزه به نام آیت‌الله حجت است که آثار روشن و شاخصی از مدرسه و کتابخانه و مصنفات رشیقه و مؤلفات دقیقه از خود یادگار گذارده که خود این کتاب هم از آثار اوست؛ زیرا ابتدا تنها محرک این مؤلف حقیر هم ضایعه اسفناک و فاجعه دردناک فوت و رحلت ایشان شد... و یا از باب کنایه و استعاره، به دو معنی است که یکی از آنها این است که مراد از حجت و آثار او حضرت صاحب‌الزمان حجة بن الحسن(ع) حجت ثانی‌عشر است که در هر شهر و دیار آثار و در شهر قم، بخصوصه آثار زیادتری از هر جا دارد[۶].
نویسنده گاه از یک شخصیت در هر دو جلد کتاب یاد کرده است: «جناب آقای مرتضی حایری، نجل مرحوم آیت‌الله مؤسس حایری حاج شیخ عبدالکریم یزدی است. از افاضل نامی و مدرسین سامی قم و حوزه علمیه قم است که افتخار این حوزه مقدسه تا ابد به نام والد معظم ایشان است. گرچه در جلد اول در ضمن باقيات الصالحات و آثار آیت‌الله حایری اجمالاً اشاره به ایشان و برادر ارجمندشان آقای آقا مهدی حایری نزیل طهران نمودیم، لکن چون وعده دادیم در جلد دوم بیش از آن ادای حق آنان را نمایم، در اینجا ایفای وعده خود را نموده و می‌نگارم...[۷].
در این کتاب، در ضمن شرح حال بزرگان، حوادثی که بر حوزه علمیه قم گذشته، نیز خاطرنشان شده است.
ارائه آمار و اعداد از دیگر ویژگی‌های کتاب است: «از رضائیه و اطراف آن حدود 30 نفر محصل و طلبه در قم اشتغال به تحصیل دارند. از رفسنجان که حدود 24 فرسخی کرمان واقع است، حدود 10 نفر طلبه و محصل در حوزه علمیه اشتغال دارد[۸].
نویسنده در انتهای جزء دوم، تحت عنوان «نامه مؤلف»، شرح حال خویش و به تعبیر خود اجمالی از احوال و غفلت‌ها و محرویت‌هایش را ذکر کرده است[۹].
شرح اجمالی تصاویر الحاق‌شده به کتاب و تصاویر فراوانی از علما و شخصیت‌ها در جزء سوم، گنجانده شده است.
وضعیت کتاب
فهرست مطالب جزء اول کتاب، در صفحه 236 و فهرست جزء دوم، در صفحه 400 ذکر شده است. جزء سوم، فاقد فهرست است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.