الذيل التام علی دول الإسلام للذهبي
| الذيل التام علی دول الإسلام للذهبي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مروه، حسن اسماعیل (محقق) سخاوی، محمد بن عبدالرحمن (نویسنده) |
| ناشر | دار إبن العماد ج: 1, 3 |
| مکان نشر | بیروت - لبنان ج: 1, 3 |
| سال نشر | 1413 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اسلام - تاریخ - سال شمار
اسلام - سرگذشت‌نامه کشورهای اسلامی - تاریخ - سال شمار |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 3 |
| کد کنگره | DS 35/627 /س3ذ9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
الذيل التام علی دول الإسلام للذهبي تأليف محمد بن عبدالرحمن بن محمد سخاوى (902-831ق)، به زبان عربى و مشتمل بر بيان حوادث و اتفاقات بين سال‌هاى 745 تا 901ق در كشورهاى اسلامى مى‌باشد.
كتاب، در قرن دهم هجرى تأليف شده است.
ساختار
كتاب با دو مقدمه از «محمود ارناوط» و محقق «حسن اسماعيل مروه» آغاز و مطالب در سه جلد تنظيم شده است. متن كتاب، حوادث و وقايع مهم سال‌هاى مذكور را به صورت بسيار منظم و دقيق به صورت سال به سال بيان نموده است.
مؤلف در بيان مطالب، از برخى از آيات قرآن كريم، روايات و اشعار عربى استفاده نموده است.
گزارش محتوا
مقدمه اول، پيرامون تاريخ و اهميت آن در نزد مسلمين بوده و مطالب مختصرى نيز در مورد كتاب بيان شده است.[۱]
محقق در مقدمه خود، مطالبى پيرامون علم تاريخ بيان كرده و شرح مختصرى از زندگى مؤلف شامل اسم و نسب، تولد، زندگى علمى، سفرهاى مؤلف، تقريض‌هاى علماء در مورد وى، كتب خطى، شيوه و روش تحقيق كتاب و مصنفات او ذكر نموده است.[۲]
مؤلف حوادث و وقايع را به صورت بسيار منظم و دقيق و به ترتيب وقوع آن‌ها در سال مورد نظر بيان كرده است. مثلاً ابتدا حوادث ماه محرم و سپس صفر و... را ذكر نموده و در آخر، وفات افراد و بزرگان آن سال را به ترتيب آورده است.
ترتيب بيان وقايع كتاب بدين شرح است:
جلد اول، حوادث بين سال‌هاى 745 تا 850ق؛
جلد دوم، وقايع بين سال‌هاى 851 تا 897ق؛
جلد سوم، رخدادهاى بين سال‌هاى898 تا 901ق.
جلد اول:
مؤلف، در آغاز توضيح مختصرى پيرامون كتاب ذكر نموده است. وى كتاب را ذيل و دنباله كاملى از كتاب «دول الاسلام» اثر مورخ بزرگ «شيخ عبدالله ذهبى» معرفى نموده است.[۳]
نویسنده، متن را با وقايع و حوادث سال 745ق آغاز نموده است. برخى از اين رويدادهاى اين سال كه به آن اشاره شده، به اين شرح است:
بارش شديد برف در ماه رمضان اين سال، در شهر دمشق كه باعث مسدود شدن راه‌ها و خرابى برخى اماكن شد. اين برف پنج روز ادامه و براى مردم سختى‌هاى زيادى در پى داشته و غرامت سنگینى به آنان وارد نموده است.[۴]؛
جارى شدن سيل عظيم در طرابلس.[۵]؛
وقوع برف، باران، باد و غبار شديد همراه با رعد و برق در شهر مصر كه موجب ترس و هراس مردم، آتش گرفتن برخى درختان، كشته شدن بعضى از مردم و برخى از خرابى‌هاى ديگر شد.[۶]؛
وفات برخى از بزرگان در اين سال.
از وقايعى كه در سال 750ق رخ داده و نویسنده در كتاب بيان نموده، وفات عده‌اى از بزرگان است. اسامى و زمان فوت برخى از اين افراد بدين ترتيب است:
عبدالرحمن بن يوسف بن ابراهیم قرشى، يكى از فقهاى شهر يمن در ايام منى.[۷]؛
ابومحمد يوسف بن ابى‌سفاح، آشنا به فقه عربى در ماه رمضان.[۸]؛
علاءالدين ابراهیم ماردينى، قاضى در مصر و صاحب تصنيفات، در ماه محرم.[۹]؛
در ماه شعبان وفات ابوالحسن على بن زين دمشقى كه قاضى و داراى عفو و گذشت و دوستى با مردم و بسيار زاهد بوده است.[۱۰]؛
وفات نائب شهر شام در جمادى الآخر.[۱۱]
آخرين سالى كه در جلد اول بيان شده، سال 850ق است كه مؤلف برخى از وقايع اين سال را ذكر نموده است، مانند: مردن گروهى از مردم بر اثر گرسنگى و وفات برخى از بزرگان.
جلد دوم:
در ابتداى جلد دوم، جناب «محمود ارناوط» و محقق توضيحاتى پيرامون كتاب، شيوه تحقيق و نسخ خطى آن بيان نموده‌اند.[۱۲]
مطالب جلد دوم با وقايع و حوادثى كه مؤلف از سال 851ق بيان نموده، آغاز شده است.[۱۳]
برخى از رويدادهاى اين سنه عبارت است از:
برپايى نماز جمعه در روز هجدهم ربيع‌الاول.[۱۴]؛
خراب كردن كنسيه نصارى در مصر.[۱۵]؛
نزول صاعقه بسيار بلند در شهر قدس كه باعث آتش گرفتن بعضى اشياء شد.[۱۶]؛
وقوع نزاع و غوغا بزرگ بين ترك‌ها و اعراب بنى سعد.[۱۷]
يكى از سال‌هاى پرحادثه جلد دوم، سال 862ق است و از جمله وقايع اين سال، عبارت است از:
قتل عبدالكريم بن على خارج از قاهره در ماه صفر، متهم اين قتل ابوبكر بن حسن و پسرش بودند.[۱۸]؛
وقوع باد عظيم و وحشتناك در روز ششم رجب كه باعث قطع درختان و خراب شدن خانه‌ها شد.[۱۹]؛
فوت قاضى شهاب‌الدين‌ابوالعباس بن يوسف شافعى در ماه محرم.[۲۰]
آخرين سالى كه مؤلف در جلد دوم ذكر نموده، سنه 897ق است.
از جمله وقايعى كه نویسنده ذكر نموده، تجديد چاپ برخى از كتاب‌ها مانند «صحيح مسلم»، «سيره ابن هشام»، «رياض الصالحين» و... است.[۲۱]هم‌چنين برخى از ازدواج‌ها و عروسى‌ها و زمان آن بيان شده است مانند: عروسى شهاب ابى‌المحاسن قاضى حنفى؛ ازدواج امير راكز در مكه؛ طيب بن شرفى، ابراهیم شمس محمد حنفى و...[۲۲]
جلد سوم:
حجم جلد سوم نسبتا كمتر مى‌باشد و در آن مطالب زيادى در مورد كتب مختلف مانند صحيح بخارى، شفا، اذكار، شمائل النبوية، رياض و... بيان شده است. نویسنده در پایان اين جلد، اسامى و تاريخ وفات بسيارى از بزرگان را ذكر شده است. برخى از اين افراد عبارتند از: احمد بن شعبان دمشقى تاجر؛ احمد بن شيخ محمد بن شهاب، احمد بن بكار؛ سليمان، علم‌الدين عزيزى و عبدالكريم بن بركات.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب و موضوعات جلد اول در پایان آن جلد آمده و جلد دوم و سوم، فاقد فهرست مى‌باشد. فهرست آيات قرآن كريم، احاديث و آثار، شعر، ترجمه‌ها، شهرها، اماكن و مصادر و مراجع در انتهاى جلد سوم ذكر شده است.
محقق، توضيحات را در پاورقى بيان نموده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.