استقامت
| نام کتاب | استقامت |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | خسروشاهی، باقر (اهتمام)
صدر، رضا (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 250/8 /ص4الف5 |
| موضوع | صبر (اخلاق اسلامی)
صبر (قرآن) |
| ناشر | دفتر تبليغات اسلامی حوزه علميه قم، مرکز انتشارات |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1377 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE16884AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
'استقامت' اثر آيت‌الله سيد رضا صدر (متوفى 1377ش)، بررسى و بحث پيرامون جايگاه و ارزش مفهوم استقامت در دين اسلام، با استفاده از آيات و روايات است.اين کتاب به زبان فارسى نگارش و به اهتمام سيد باقر خسروشاهى منتشر شده است.
ساختار
کتاب با دو مقدمه از آقاى خسروشاهى و نويسنده آغاز و مطالب در بيست‌وپنج شماره تنظيم شده است.
کتاب، حاصل مجموعه سخنرانى‌هاى نويسنده پيرامون مسأله «استقامت» مى‌باشد؛ اما از آنجا كه روش نويسنده چنين بوده كه پس از پايان سخنرانى، آنچه را گفته بود، مى‌نوشت، لذا نوشته‌ها صددرصد، مطابق گفته‌ها نيست؛ هرچند در كليات، اغلب با هم شريك بودند، ولى در جزئيات و عبارت، اختلاف داشتند. حتى از لحاظ تاريخ هم معلوم نيست كه تمامى نوشته‌ها با تاريخ گفته‌ها تطبيق داشته باشد [۱].
گزارش محتوا
در مقدمه آقاى خسروشاهى، اشاره مختصرى به شخصيت نويسنده شده است [۲].
در مقدمه نويسنده، ضمن اشاره به روش نويسنده در تدوين مطالب، اصول مكتب‌هاى اسلامى كه عبارتند از: مكتب فلسفى، مدنى، اجتماعى، اقتصادى و اخلاقى، توضيح داده شده است [۳].
شماره اول تا چهارم مطالب کتاب، تحت عنوان «استقامت» درج شده است. نويسنده در اين قسمت، ضمن بررسى واژه استقامت در قرآن [۴]، به اين نكته اشاره دارد كه كسى كه نيروى استقامت را دارا نباشد، به هيچ مقصدى از مقاصد خود نخواهد رسيد؛ چون‌كه به سوى هر مقصودى كه رود، راه را كه دور و دراز بيند يا خطرناك و پرمشقت يابد، از آن منصرف شده و باز مى‌گردد و مقصد ديگرى را كه به گمانش سهل‌الوصول‌تر است برمى‌گزيند؛ ضعف و ناتوانى روحى در برابر حوادث، او را از رسيدن بدين مقصد هم جلوگيرى مى‌كند، مقصود سومى را در نظر گرفته به جانب آن قدم برمى‌دارد و به همان دليل، از رسيدن به سومين مقصد و چهارمين و پنجمين و مقاصد ديگر خود، باز مى‌ماند، ولى در صورتى‌كه داراى استقامت باشد، دورى راه و موانع بزرگ، در همت مردانه او تأثيرى نخواهد داشت، آن‌قدر پايدارى مى‌كند تا بر موانع چيره شود، به مقصد خود برسد و بعد از رسيدن بدين مقصد، نيروى بيش‌ترى ذخيره خواهد كرد [۵].
در عنوان پنجم، راه‌هاى كسب استقامت بيان شده است. نخستين راهى كه نويسنده براى كسب استقامت عنوان كرده، آن است كه انسان، پيش از قدم برداشتن به سوى مقصود، تأمل كافى و تفكر كامل نموده و از دو نظر، هدف خويش را مورد مطالعه دقيق قرار دهد:
1- مقدار ارزش مقصود را به‌طور تحقيق به دست آورد كه آيا ارزش دارد كه براى رسيدن به آن مقصود، شدايد فراوان و مشقت بى‌پايان را متحمل شود يا نه؟ در صورتى‌كه پس از محاسبه دقيق، نسبت ارزش مقصود را با تحمل فشارها و سختى‌ها، دريافت و دانست كه هدف، ارزش همه‌گونه پافشارى و تحمل رنجى را دارد، رسيدن به مقصود آسان خواهد شد و از زير بارهاى موانع، كم‌تر شانه خالى خواهد كرد؛ ولى اگر ارزش مقصود را قبلاً تعيين نكرد و شتاب‌زدگى به خرج داد و كوركورانه بدون فكر و تأمل وارد عمل شد، مقاومت و پايدارى او در برابر فشارهاى موانع كم‌تر خواهد بود و پيوسته متزلزل است و همين تزلزل در عقيده، پايدارى او را ضعيف‌تر خواهد نمود.
2- قبل از ورود در عمل، بيانديشد و براى كيفيت مبارزه با موانع و يافتن راه براى ريشه‌كن كردن آن‌ها، تفكرى عميق بنمايد [۶].
نويسنده تلقين به نفس را نيز يكى از وسايل پيدا كردن استقامت دانسته و معتقد است هر صفت كمالى را كه انسان بخواهد دارا شود، به‌وسيله تلقين به خود مى‌تواند آن را دارا شده و اسلام نيز به اين موضوع بسيار اهميت داده و به عبارات مختلف، مسلمانان را ترغيب نموده است كه به‌واسطه تلقين به خود راه حق و حقيقت را بپيمايند [۷].
شماره ششم، «استقامت براى خدا» نام گرفته است. نويسنده در اين شماره، به اين نكته اشاره دارد كه نزد عقل، هيچ هدفى نيست كه ارزش آن را داشته باشد كه انسان در راه رسيدن به آن، تمام هستى خود را از دست بدهد. اما تنها مقصودى كه مى‌ارزد كه در راه رسيدن به آن از تمام هستى بلكه از جان خود و عزيزان گذشت، همانا راه خدا و قدم به سوى حقّ برداشتن است [۸].
از شماره هفتم تا دهم، به مبحث استقامت در جهاد، اختصاص يافته است. يكى از قواعد مسلم نزد دانشمندان علوم طبيعى آن است كه هيچ قوه‌اى نمى‌تواند نيرويى بزرگ‌تر از خود ايجاد نمايد و صدور قوه بزرگ‌تر از كوچك‌تر را محال و غير ممكن مى‌دانند؛ مثلاً اگر ده تن را يك طرف قرار دهيم و صد نفر را در طرف ديگر، درصورتى‌كه نيروى هريك از افراد طرفين با هم متساوى باشند به‌طور قطع، نيرويى كه جمعيت صد نفرى داراست ده برابر نيرويى است كه آن ده نفر دارا هستند و اگر اين دو دسته با يكديگر به نبرد بپردازند، به يقين فتح با آن صد نفر خواهد بود؛ اما خداوند برخلاف اين اصل مسلم طبيعى چنين مى‌فرمايد كه: «بسيار دسته‌هاى كم و كوچك بودند كه بر دسته‌هاى پرجمعيت و بزرگ به اذن خدا پيروز شدند» [۹] و اين سخن، به نظر نويسنده، به حسب ظاهر با گفته دانشمندان علوم طبيعى مخالفت دارد و مشكل ايجاد مى‌كند؛ زيرا مستلزم صدور نيروى بزرگ از قوه كوچك خواهد بود و استحاله آن مسلم و مبرهن است اما حل اين مشكل چنين است كه بايد در دسته كوچك، نيرويى موجود باشد كه به مراتب از نيروى افراد دسته بزرگ و كثيرالعدد قوى‌تر و بزرگ‌تر است و روى همان اصل مسلم طبيعى، فتح و پيروزى دسته كوچك در اين صورت، قطعى است، كه آن نيرو، همان نيرو ايمان و استقامت در راه خدا مى‌باشد [۱۰].
نتيجه علم تاريخ؛ تحول فكرى؛ زمامدارى طالوت؛ جنگ‌هاى پيامبر(ص)؛ حالت كنونى مسلمانان؛ نيروى نامرئى و آغاز هجرت، از جمله عناوين اين بخش از کتاب مى‌باشد.
استقامت در عهد و پيمان، عنوان شماره يازدهم مى‌باشد. در دين مقدس اسلام، تعبيراتى حساس راجع به پاى‌بندى به عهد رسيده است و حتى حقيقت دين، توأم با عهد قرار داده شده است [۱۱].
استقامت در برابر فقر، مرض، مصايب، طاعت خدا، تبليغ و ارشاد، تهذيب خويش، گرفتن حق خود، طلب دانش، در عفت و پاكدامنى براى زن، حفظ ناموس، ايمان و عقيده و شمه‌اى از استقامت پيامبر(ص)، عنوان ساير شماره‌هاى کتاب مى‌باشد.
وضعيت کتاب
فهرست مطالب، در انتهاى کتاب آمده است.
در پاورقى‌ها علاوه بر ذكر منابع، توضيح برخى كلمات و عبارات متن و تاريخ سخنرانى‌هاى نويسنده ذكر شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.