طلای سرخ
| طلای سرخ: گزارشی از اندیشه‌های عارف نامدار ابن عربی در فتوحات مکیه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شعرانی، عبدالوهاب بن احمد (نویسنده)
خالدی، احمد (مترجم) ابن عربی، محمد بن علی (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | تلخيصي از کتاب الفتوحات المکية في معرفة أسرار المالکية و الملکية إبن عربي الفتوحات المکية في معرفة أسرار المالکية و الملکية. برگزيده. فارسي |
| ناشر | صدا و سيماي جمهوري اسلامي ايران. انتشارات سروش |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | 1388ش. |
| چاپ | چاپ يکم |
| شابک | 978-964-376-872-0 |
| موضوع | عرفان - متون قديمي تا قرن 14 تصوف - متون قديمي تا قرن 14 |
| زبان | فارسي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /ش6 ک2041 / 283/4 BP |
طلای سرخ، ترجمه دکتر احمد خالدی از کتاب «الکبریت الأحمر» عبدالوهاب شعرانی، گزارشی از اندیشه‌های عارف نامدار ابن عربی در فتوحات مکّیّه است. این اثر تلاش می‌کند تا تصویر روشنی از مطالب و سرفصل‌های کتاب فتوحات مکّیّه و حساسیت‌های فکری ابن عربی، عارف نام‌آور جهان اسلام، نمایان کند. به همین دلیل، ترجمه حاضر بر اساس فصل‌بندی‌های شش‌گانه کتاب فتوحات تنظیم شده است. این کتاب در شش فصل با عناوین در معارف، در معاملات، در اموال، در منازل، در منازلات و در مقامات به شرح 560 باب فتوحات مکیه می‌پردازد. ضمن اینکه باب پانصد و پنجاه و نهم کتاب چکیده‌ای است از کلیه باب‌های فتوحات که ابن عربی خود آن را تهیه کرده و مورد توجه شعرانی قرار گرفته است.
درباره ترجمه در مقدمه مترجم چنین می‌خوانیم: تنها نسخه کتاب الکبریت الاحمر که در دسترس مترجم بود، کتابی است که در حاشیه کتاب الیواقیت و الجواهر اثر عبدالوهاب شعرانی به سال 1959 م در مصر به چاپ رسیده است. کتاب الکبریت الاحمر نیز چون بسیاری از کتاب‌های گذشتگان که برای نخستین بار از نسخه خطی به زیور چاپ آراسته شده است، بدون تحقیق و مقابله نسخه‌های خطی و صرفاً بر اساس معتبرترین نسخه خطی توسط شرکت مکتبه و مطبعه مصطفی البابی به چاپ رسیده است. در این نسخه آیات، احادیث، کلام بزرگان و قطعات نقل شده از کتاب‌ها و نوشته‌های دیگران تفکیک و مشخص نگردیده و هیچ‌گونه نشانی و ارجاعی به منابع و مآخذ ندارد. سرفصل و باب مجزا مشاهده نمی‌شود و فهرستی نیز طبیعتاً ندارد.
هنگام ترجمه ابتدا متن چاپی الکبریت الاحمر ملاحظه و به‌عنوان متن پایه برای ترجمه در نظر گرفته شد. قبل از ترجمه با صرف وقت زیاد و جستجوی سطر به سطر و ورق به ورق کتاب چهارجلدی فتوحات، متن اصلی پیدا شد. متن الکبریت الاحمر با فتوحات مقابله شد و پس از اطمینان خاطر، ترجمه گردید. در مواردی هم که اختلافی وجود داشت، در پاورقی اشاره شد. پاره‌ای از اختلافات ناشی از آن بود که نسخه خطی دیگری از فتوحات مورد استفاده شعرانی قرار گرفته و عملاً تفاوت‌ها بسیار جزئی بود، لکن در پاره‌ای از موارد که چشم‌گیر و قابل‌توجه بود، متن فتوحات مبنای ترجمه قرار گرفت.
هنگام ترجمه گاهی بر اساس اشاره‌ها و یا اطلاعات مترجم، آیات قرآنی، احادیث و روایات، نقل‌قول‌ها و مطالب مربوط به دیگران از لابه‌لای مطالب شناسایی گردید و با حروفی متفاوت در سطرهایی کوتاه‌تر آورده شد.
نشانی از آیات قرآنی از طریق معجم الفهرس واژه‌های قرآن استخراج و در متن یا پاورقی آورده شد. برای پیدا کردن متن احادیث و اخبار و نشانی آن‌ها، الفاظ و واژه‌های متعددی از یک عبارت که گمان می‌رفت حدیث باشد در معجم احادیث و فهرست‌های کتاب‌های حدیث جستجو شد. برخی حدیث نبود. بعضی از نظر نویسنده حدیث به شمار می‌رفت لکن هیچ اثر و نشانی در کتاب‌های اصلی احادیث سنی و شیعه نداشت. و بالاخره آن‌ها که وجود داشت، گاهی با اختلاف در عبارت بود که در پاورقی بدان اشاره شده است.
ازآنجاکه یکی از هدف‌های این ترجمه، آشنایی فارسی‌زبانان و به‌خصوص دانشجویان و پژوهشگران علاقه‌مند به عرفان اسلامی بوده است، تلاش شد تا تصویر حداقل نیمه‌روشنی [اگر نگوییم روشن] از مطالب و سرفصل‌های کتاب فتوحات مکیه، حجم مطالب و دیدگاه‌ها و حساسیت‌های فکری ابن‌عربی، عارف نام‌آور جهان اسلام نمایان شود. در این راستا ترجمه حاضر بر اساس فصل‌بندی‌های شش‌گانه کتاب فتوحات تنظیم گردید. عناوین کلیه باب‌های کتاب فتوحات ولو آنکه هیچ‌گونه مطلبی از آن باب در کتاب الکبریت الاحمر نیامده باشد، ترجمه شد و علاوه بر آن عنوان اصلی باب به زبان عربی جهت بهره‌برداری بیشتر علاقه‌مندان و هنگام مراجعه به آن در پاورقی آورده شد. در کنار عنوان اصلی هر باب، شماره صفحات نیز ذکر شد تا در نگاه ابتدایی و اجمالی، حجم مطالب هر باب مشخص باشد.
برای سهولت دسترسی موضوعی به مطالب، برای هر مبحث گرچه در حجم چند خط، عنوان مستقلی انتخاب شد تا از یکنواختی خطوط و خسته شدن چشم خواننده پرهیز شود و درعین‌حال جاذبه‌ای برای تشویق علاقه‌مندان به مطالعه گردد. پژوهشگر مشتاق به دانستن دیدگاه‌های موضوعی ابن‌عربی هم می‌تواند با در کنار هم قرار دادن مباحث مرتبط، مجموعه مناسبی را حسب نیاز گردآوری و بهره‌برداری کند. عنوان‌های انتخاب شده چند بار بازنگری شد تا ضمن رعایت اختصار و کوتاهی، بیانگر موضوع مورد اشاره در آن بند یا پاراگراف باشد و درعین‌حال دیدگاه و نظر ویژه ابن‌عربی را نیز معرفی کند.[۱]
... در بسیاری از موارد برای درک مفاهیم و معانی مورد نظر ابن‌عربی، جستجو در کل مطالب یک باب یا مراجعه به باب‌های دیگر که تشابه موضوعی داشته‌اند، صورت گرفته است.
فرهنگ‌ها و واژه‌نامه‌های مختلف پیرامون اصطلاحات عرفا و صوفیه، دست‌مایه دیگری بوده که هیچ‌گاه مترجم از آن‌ها بی‌نیاز نبوده و لحظه‌ای از آن‌ها دور نشده است.
پایبندی به ترجمه آنچه در متن آمده و پرهیز از هرگونه اعمال سلیقه و حذف و اضافه یا به تعبیری ترجمه آزاد، دل‌مشغولی و نگرانی همیشگی مترجم بوده است. در بسیاری از موارد افزایش کلمه‌ها یا جمله‌هایی برای مفهوم ساختن عبارت‌ها ضرورت داشته است که در داخل دو بند [ ] آورده شده است.
احاطه و تسلط غیرقابل‌انکار ابن عربی در قلمروهای مختلف اندیشه و معرفت اسلامی نظیر ادبیات، فقه، اصول فقه، کلام، تفسیر، حدیث و تاریخ به‌خوبی در همین ترجمه آشکار شده است. در هر زمینه به ناگزیر برای توضیح و تبیین دیدگاه‌های وی به کتاب‌های مربوط در رشته‌های مختلف علمی مراجعه و حواشی و توضیحات و پاورقی‌هایی تنظیم گردیده است.
در پاره‌ای از موارد، خاصه در قلمروهای کلامی و فقهی دیدگاه شیخ با نظریه علمای بزرگ شیعه نقد و بررسی گردیده و در پاورقی به آن‌ها اشاره شده است. گرچه در مشرب وسیع و پرتسامح و تساهل شیخ هیچ‌یک از این نقد و خرده‌گیری‌ها جایگاهی ندارد و اساساً در این ترجمه نباید به دنبال آرای ناب شیعی بود، لکن چون مجموعه این مباحث در پرتو آیات قرآنی و کلام پیامبر اکرم(ص) و به نام اسلام مطرح شده است، لازم بود نکاتی ولو اندک به‌عنوان نمونه اشاره شود تا خواننده دچار توهم مطلق‌گرایی و بزرگ‌نمایی بیش‌ازحد، نسبت به وی نشود.
برای شناسایی و تفکیک نوشته‌های مختلف ابن عربی، شعرانی و مترجم از یکدیگر، علاوه بر آنکه آیات، احادیث و اخبار در ستون‌هایی به عرض کمتر آورده شده است، نوع حروف متفاوت برای جداسازی مطالب انتخاب گردیده است. حروف غالب کتاب بیانگر اندیشه‌ها و نوشته‌های ابن عربی است. حروفی که پررنگ‌تر از آن و معمولاً در انتهای هر بند آورده شده، مطالبی است که شارح یا نویسنده یعنی شعرانی بر متن اصلی افزوده است. اضافات و توضیحات مترجم با همین نوع حرف که در این مقدمه و بعضی از پاورقی‌ها آمده، مشخص گردیده است.
برای آشنایی با فضای حاکم بر دوران زندگی ابن عربی و شعرانی، زندگی‌نامه و آثار آنان به‌اختصار در مقدمه ذکر شده است... . به‌منظور یکدست کردن ترجمه آیات قرآنی از ترجمه قرآن کریم به قلم آقای عبدالمحمد آیتی استفاده شد.
در ترجمه تلاش شد تا در حد امکان پارسی‌نویسی رعایت شود، گرچه خطاها و اشتباهات فراوانی هنوز مشاهده می‌شود. برای بسیاری از اصطلاحات و واژه‌ها، معادل مناسبی که رساننده معنا باشد، پیدا نشد و به ناگزیر از واژه‌های عربی که بعضاً اصطلاحات علمی و تخصصی است بهره‌برداری شد. ممکن است در نگاه اول، ترجمه این نوع عبارت‌ها به نوشته‌های فارسی پیشینیان شبیه باشد تا نوشته‌های امروزی فارسی لکن زمینه‌های علمی و تخصصی در قلمروهای متفاوت، تنگناها و محدودیت‌های خود را اعمال کرده و حاصل کار، چنین شده است.[۲]
باب پانصد و پنجاه و نهم کتاب فتوحات که بخش‌هایی از آن در «الکبریت الاحمر» آمده در کتاب حاضر با عنوان «کلمات قصار و خلاصه اندیشه‌های ابن‌عربی» درج گردیده است. شعرانی پس از فراغت از تلخیص فتوحات در «الکبریت الاحمر»، به‌عنوان خاتمه، مجموعه مطالبی را پیرامون معاد، ویژگی‌های بهشت و جهنم و چگونگی حشر و پایان جهان آورده است که همگی از اندیشه‌های ابن عربی در فتوحات دست‌چین شده است. این مجموعه گرچه مقاله مستقلی است لکن از سوی نویسنده به‌عنوان خاتمه تهیه و تدوین گردیده است.[۳]
پانویس
منبع مقاله
مقدمه مترجم.