المعجم المفصل في المترادفات في اللغة العربیة

المعجم المفصل في المترادفات في اللغة العربیة، عنوان اثری است یک‌جلدی به زبان عربی از مجید طراد، با موضوع زبان و لغتنامه‌ها. این اثر در سال 2009 م. توسط انتشارات دارالکتب العلمیة در بیروت به چاپ رسیده است.

المعجم المفصل في المترادفات في اللغة العربیة
پدیدآوران	طراد، مجید (گردآورنده)
ناشر	دار الکتب العلمية
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	2009م.
چاپ	چاپ يکم
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏ط4م6 1387 / 6190 PJ
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

طراد در این اثر به روایت مترادفات الفاظ عربی بسنده نکرده بلکه از آن فراتر رفته و به اثبات عبارات و روش‌هایی که دلالت بر معنی واحد دارند، هم پرداخته است. اعتماد مجید طراد در اثبات عبارات این کتاب، کاملاً بر کتاب «نجعة الرائد فی المترادف و المتوارد» شیخ ابراهیم یازجی بوده است؛ طراد، همه این کتاب را در این لغتنامه گنجانده و موضوعاتش را بر مواد این معجم، تقسیم کرده است.

از نظر نویسنده: هیچ‌کسی تاکنون از نظر عظمت مطالب و بسط مطالب مترادف از نظر عبارات و روش‌های مختلفی که حول یک معنا می‌چرخند، بر این کتاب پیشی نگرفته است.

ساختار

کتاب یک جلد دارد و حاوی مقدمه مؤلف و محتوای مطالب به ترتیب حروف الفبایی است.

گزارش محتوا

نویسنده در مقدمه کتاب درباره الفاظ مترادف توضیح می‌دهد، معنای این موارد را بیان نموده و بحث‌های آن را بیان می‌دارد و اسباب کثرت وقوع ترادف در زبان عربی را در 8 نکته بیان می‌نماید. از جمله آنها انتقال بسیاری از مفردات لهجه‌های عربی به لهجه قریش، هنگام ارتباط بالفعل با آن و حال‌آنکه قریش به سبب دارا بودن نظائر آن نیازی به کلمه (مفرد) جدید نداشته است. وی ترادف را در اصطلاح لغوی این‌گونه تعریف می‌نماید: «هو ما اختلف لفظه، و اتفق معناه؛ أو هو إطلاق الکلمتین أو أکثر علی مدلول واحد، کالأسد، والسبع، واللیث، والسیف، والمهنّد، والیمانی التی تعنی شیئا واحدا هو السیف؛ وکالعسل والشهد، وریق النحل، وقیء الزنابیر، والحمیت التی تعنی العسل».

مجید طراد در پایان مقدمه‌اش بر کتاب یادآور می‌شود: ما در این لغتنامه به روایت مترادفات الفاظ عربی بسنده نکردیم بلکه از آن فراتر رفته و به اثبات عبارات و روش‌هایی که دلالت بر معنی واحد دارند، هم پرداخته‌ایم؛ قطعاً این کار، بسیار در نگارش یاریگر خواهد بود بخصوص برای طلاب و نویسندگان؛ پس کسی که خواهان این است که بداند چگونه در زبان عربی از حزن و فرح یا طمع و کرم یا بخل یا موارد دیگر، تعبیر می‌شود، چاره‌ای ندارد جز مراجعه به مواد حزن و فرح و طمع و کرم و بخل در این لغتنامه که به ترتیب الفبایی ارائه شده است.

اعتماد مجید طراد در اثبات عبارات این کتاب، کاملاً بر کتاب «نجعة الرائد فی المترادف و المتوارد» شیخ ابراهیم یازجی بوده است. طراد، کتاب یازجی را از بهترین کتاب‌هایی می‌داند که در این باب نوشته شده است و یادآور می‌شود که همه این کتاب را در لغتنامه پیشِ رو، گنجانده و موضوعاتش را بر مواد این معجم، تقسیم کرده است. نویسنده کتاب مدعی است: هیچ‌کسی تاکنون از نظر عظمت مطالب و بسط مطالب مترادف از نظر عبارات و روش‌های مختلفی که حول یک معنا می‌چرخند، بر این کتاب پیشی نگرفته است.

نمونه محتوای کتاب

در بخشی از مطالب کتاب در توضیح واژه همت «همة» می‌خوانیم:

همت: عزیمت، عزم، صریمه. و در کاربردهای آن گفته می‌شود: فلان عالی الهمة، أصید الهمة، بعید الهمة، ماضی العزیمة، نافذ العزم، مستحصد العزم، ممر الصریمة و... . و در خلاف آن گفته می‌شود: هو رجل ساقط الهمة، قاعد الهمة، متقاعس الهمة، عاجز الهمة، عاجز الرأی، ضعیف الرأی، ضعیف المُنّة، واهن العزیمة، ضئیل العزم، کلیل الحدّ، صغیر الهمة، صغیر النفس، بطیء الهمّة، ثقیل الهمة، بطیء النهضة، فاتر العزم، متلکئ العزم. و هرگاه گفته شود: هو رجل نِکس یعنی مردی عاجز و مقصّر است و در رجل هیوب و هیّبان یعنی مردی است ترسو که از هر چیزی می‌ترسد...

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در انتهای اثر آمده است.

پاورقی‌های کتاب، حاوی مطالب مفیدی در شرح محتوای مطالب است.

محتوای مطالب کتاب به‌صورت دورنگ قرمز و مشکی آمده است که رنگ قرمز در آن مربوط به شماره‌گذاری‌ها و متن کلمات اصلی لغتنامه است که باید درباره آنها توضیح داده شود و رنگ سیاه، مربوط به توضیحات کلمه می‌باشد.

منبع مقاله

مقدمه و متن کتاب.