جنة الأسماء الممتازة في الأرض والسماء

جنة الأسماء الممتازة في الأرض والسماء
پدیدآوران	امام علی علیه‌السلام (نویسنده) غزالی، محمد بن محمد (شارح) طریحی، محمد سعید (محقق)
ناشر	مؤسسة الوفاء
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	1405ق. = 1985م.
چاپ	چاپ يکم
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏/ع8ج9 / 1623 BF

جنة الأسماء الممتازة في الأرض والسماء، رساله‌ای منسوب به امام علی(ع) است که توسط ابوحامد محمد غزالی (متوفی 505ق) شرح شده است. این اثر با تحقیق محمد سعید طریحی منتشر شده است.

کتاب، مشتمل بر مقدمه محقق، شرح غزالی و متن ارجوزه است.

کتاب، با مقدمه‌ای در شرح حال غزالی و اشاره به آثار و فلسفه او آغاز شده است‏. پس از آن از علم حروف و اسماء سخن رفته است: متصوفه از گذشته دور به علمی که با نام «علم حروف و اسماء» شناخته می‌شود، توجه داشته‌اند. غزالی نیز به این علم توجه داشته و تعدادی رساله که «خاتم في علم الحروف» و «الإشارة المعنوية والأسرار الحروفية» و رساله حاضر با نام «جنة الأسماء» از آن جمله است، به او نسبت داده شده است. پیش از آنکه از این کتاب سخن بگوییم، مبادی این علم را توضیح می‌دهیم. شیخ داود انطاکی در «كشف الظنون» چنین نوشته که این علم از خواص حروف به‌تنهایی و به‌صورت ترکیب با دیگر حروف بحث می‌کند و موضوعش حروف الفبا و... است. البونی نیز می‌گوید: گمان نشود که اسرار حروف را با قیاس عقلی می‌توان به دست آورد، بلکه به طریق مشاهده و توفیق الهی به دست می‌آید. اما تصرف در عالم طبیعت با این حروف و اسامی و تأثیرپذیری موجودات از آن امری است غیر قابل انکار؛ چه، به‌تواتر از سوی بسیاری از علما ثابت شده است. البته بعضی گمان کرده‌اند که تصرف اصحاب این حروف و تصرف اصحاب طلسمات یکی است و حال آنکه چنین نیست...‏.

در کتاب «كشف الظنون» چنین آمده: «جنة الأسماء» امام علی بن ابی‌طالب(ع) را امام حجة‌الاسلام محمد بن محمد غزالی (متوفای 505ق) شرح نموده (چنان‌که در برخی کتاب‌ها آمده است). وی می‌افزاید: معلوم نیست این جنة‌ الأسماء که غزالی بر آن شرح نوشته، چه کتابی است و علت نسبت آن به امیرالمؤمنین(ع) چیست و شاید اشتباهی در سخن رخ داده باشد‏.

محقق اثر معتقد است: این رساله از جمله نوشته‌های حجة‌الاسلام ابوحامد غزالی است که آن را به درخواست خلیفه - بعد از ورود به بغداد و تدریس در نظامیه به مدت دو سال - نوشته است. خلیفه، صندوقی فولادی را به او داد که در آن اوراقی وجود داشت که در قطعه‌ای از پارچه ابریشمی سفید خوشبو به انواع عطرها و از جمله زعفران، پیچیده شده بود. این اوراق را امام علی(ع) نوشته بود و خلفای پیشین به این صندوق که به دستشان می‌رسید تبرک می‌جستند و به هنگام برخورد با دشمنان آن را حمل می‌کردند. هر سال آن را بیرون آورده و به انواع عطرها خوشبو می‌کردند. خلیفه از غزالی خواست که در آن با دقت تأمل کند؛ چراکه خطش دشوار بود و قادر بر حل الفاظش نبودند... در این اوراق ابیاتی نوشته شده بود که مشتمل بر مواعظ و برحذر داشتن مردم از مرگ و پس از آن از اهوال روز قیامت بود. همچنین اسم‌هایی بود که علی(ع) اشاره کرده بود که اسم اعظم الهی در آن از ترس اینکه مبادا نااهل بر آن اطلاع یابد، به رمز ذکر شده است. با این اوراق، اوراق دیگری به خط عربی بود که در آن علت نوشتن آن ابیات ذکر شده بود و به درخواست مردی از اعیان اهل کوفه مکنی به ابومنذر که عبدالله بن حسان خوانده می‌شد، در آن بیان کیفیت دعای جنة الأسماء آمده بود و شرایط و ترتیب نوشتن حروف نوزده‌گانه بسمله در یک دایره و سپس نوزده حرف از حروف آیه در دایره دیگری و...، ولذا «جنة الأسماء» نامیده شده است‏.

کتاب، فاقد فهارس و پاورقی است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. منتظمی، علی، «سخنی پیرامون نهج البلاغه»، جستارهای نوین ادبی، بهار 1362، شماره 61، ص‌39 تا 76.