كشكول السيد محسن الأمين العاملي
| كشكول السيد محسن الأمين العاملي | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | امين، محسن (نویسنده) |
| ناشر | دار المرتضي |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| سال نشر | 1430ق. = 2009م. |
| چاپ | چاپ اول |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /الف8ک5 / 106 AC |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
كشكول السيد محسن الأمين العاملي، تألیف آیت‌الله سید محسن امین عاملی (متوفی 1371ق)، مشتمل بر مطالب مذهبی و تاریخی، نوادر و حکایات خواندنی و آموزنده‌ای است که از منابع مختلف گردآوری شده است.
ساختار
نویسنده در خطبه کتاب تصریح کرده که در جمع‌آوری مطالب این کشکول التزامی به ترتیب و تبویب نداشته است، بلکه آنچه را از میان مطالب گوناگون پسندیده، خواه مناسب با مطالب ماقبل خواه نامناسب، ذکر کرده است؛ سپس به این نتیجه رسیده که ترتیب و تبویب مطالب برای بهره بردن بهتر است، لذا آن را مرتب و مبوب نموده است؛ یعنی هر مطلبی را در بابی که با آن مناسبت شدید دارد، قرار داده است. سپس فرموده: من مطالب این کشکول را در یک مقدمه و هشت باب مرتب نموده‌ام. این در حالی است که آنچه در کتاب مشاهده می‌شود، تنها شش باب است.
گزارش محتوا
در مقدمه کتاب در ضمن دو امر بر «فضیلت تألیف و کتابت» و «فضیلت علم و ذم جهل» با استفاده از آیات و روایات و کلمات حکما و علما تأکید شده است. در فضیلت تألیف و کتابت، در روایات فراوان تشویق به نوشتن شده و ثواب عظیمی برای آن ذکر شده است؛ نبی مکرم(ص) فرمود: علم را به بند بکشید. عرض شد: چگونه علم را به بند بکشیم؟ فرمود: با کتابت[۱].
یکی از روایاتی که نویسنده در فضیلت کتابت متذکر شده، این روایت از امام صادق(ع) است: «هنگامی که قیامت بر پا شود، خداوند متعال همه مردم را در خاکی واحد جمع خواهد کرد، سپس ترازوهایی [برای محاسبه] قرار می‌دهد؛ در این هنگام مرکّب قلم علما و خون شهدا با هم وزن می‌شود، پس مرکب علما بر خون شهدا ترجیح داده می‌شود»[۲].
در فضیلت علم، علاوه بر آیات فراوان در قرآن کریم، روایات فراوان نیز به دست ما رسیده که به تعبیر نویسنده «كثير لا يحصی» است. نویسنده به‌ترتیب روایاتی را از حضرت نبی مکرم اسلام(ص) و فاطمه زهرا(س) و ائمه معصومین(ع) تا امام حسن عسکری(ع)، در فضیلت علم متذکر شده است. ذکر فضیلت علم از زبان انبیای سابق و به نقل از تورات و انجیل، اشعاری در فضیلت علم، فضیلت قلم در قرآن و روایات و احادیثی در ذم عالم بی‌عمل، از دیگر مطالب مقدمه کتاب است[۳].
باب اول در فوائد متفرقه است. در ابتدای این باب در ضمن فوایدی، تفسیر و اعراب بعضی از آیات شریف قرآن کریم و مباحث مرتبت با آن مطرح شده است. در فایده اول اطلاعاتی چون تعداد سور، آیات، کلمات و حروف قرآن و اسامی و تعداد انبیای ذکرشده در قرآن، ذکر شده است. در دوازده فایده دیگر نیز آیاتی از قرآن کریم از سور مختلف شرح و تفسیر شده است.
مأمون درباره برخی از آیات قرآن کریم از امام رضا(ع) پرسش‌هایی داشته که در ادامه فواید به آنها اشاره شده است؛ از جمله اینکه: مگر حضرت موسی نمی‌دانست که امکان رؤیت خداوند وجود ندارد؟ پس چرا گفت: رب أرني أنظر إليك (اعراف: 143) و یا منظور از انتساب گناه به رسول‌الله(ص) در آیه ما تقدم من ذنبك و ما تأخر (فتح: 2) چیست؟[۴].
باب دوم در اجوبه مسائل است که در پنج فصل مطرح شده است. فصل اول شامل مسائلی است که از شیخ مفید در «المسائل العكبرية» پرسیده شده و فصل دوم سؤالاتی است که از علامه کرکی پرسش شده است. فصل سوم، سؤالاتی است که سید محسن امین به آنها پاسخ داده است. این پرسش و پاسخ‌ها جداگانه در کتاب «المسائل الدمشقية» منتشر شده است که بخشی از آن در این باب ارائه گردیده است.
فصل چهارم با عنوان «في جواب المسألة الصيداوية»، حاوی یک مسئله در رابطه با وجوب رعایت احکام تجوید در نماز است. فصل پنجم، مشتمل بر هجده مسئله است که در بلاد صافیتا از نویسنده پرسش شده است. در مسئله دهم این فصل از عدم تنافی کروی بودن زمین با شرع و آیات قرآن کریم سخن رفته است[۵].
باب سوم در تهذیب نفس است. در این باب مجموعه حکمت‌های کوتاهی به نقل از کتاب «نثر اللئالي» به‌ترتیب حروف الفبا ارائه شده است.
پس از آن حکمت‌هایی از باب پایانی نهج البلاغه نقل شده است؛ در حکمت 22 چنین می‌خوانیم: دوا و درمان قلب پنج چیز است: قرآئت قرآن با تدبر، تهی کردن اندرون [از طعام]، شب‌زنده‌داری، تضرع و گریه در سحرگاهان و هم‌نشینی با صالحان[۶].
در فصل دوم، حکمت‌های منظوم و در فصل سوم بعضی از اخلاق پسندیده و مذموم، از قبیل: حسد، مزاح، کرم، اخوت و برادری یاد شده است[۷].
باب چهارم شامل احتجاجات و قضاوت‌های عجیب امیرالمؤمنین(ع) است[۸].
در باب پنجم، ابتدا به نوادر امراء، شعراء، اطباء، زهاد، فقها و مدعیان فقاهت و مانند آن اشاره شده است.
در جواب‌های ساکت‌کننده نیز پاسخ عقیل بن ابی‌طالب به معاویه[۹]، جواب علی بن حسین(ع) به عبیدالله بن زیاد[۱۰] و... ذکر شده است.
باب ششم، از جمله ابواب خواندنی کتاب است. در ابتدای این باب با عنوان «کتاب نادر» از نسخه‌ای خطی در یکی از کتابخانه‌های قدیمی جبل عامل با نام «الكفاية في النصوص علی الأئمة الاثني‌عشر» تألیف علی بن محمد بن علی خزاز قمی سخن رفته که فقیه و متکلم اواسط قرن چهارم و از شاگردان شیخ صدوق بوده است[۱۱]. این کتاب با ذکر روایاتی از اصحاب رسول‌الله(ص)، مانند: ابن عباس، سلمان فارسی، جابر بن عبدالله انصاری و علی بن ابی‌طالب(ع) آغاز شده است. پس از آن روایاتی از ائمه(ع) ذکر شده است[۱۲].
در ادامه از کتاب دیگری به قلم اختیار بن غیاث‌الدین حسینی نام برده شده که چون اسمی نداشته، سید امین آن را «نشر الطيب في ما يلزم للكاتب والخطيب» نامیده است. تألیف آن در سال 897ق، به اتمام رسیده است[۱۳].
«عنوان المعارف وذكر الخلائف» اثری از اسماعیل بن عباد است که در آن از رسول‌الله(ص) و موضوعات مختلف در رابطه با آن حضرت یاد شده است[۱۴].
سید امین از این کتب، مطالب مختلفی را در قالب آیات، اشعار، امثال و حکم و مانند آن نقل کرده است.
در این باب همچنین خلفا و حاکمان پس از پیامبر(ص)، خلفای فاطمی در مصر و شمال آفریقا و همچنین پادشاهان ایران از اوایل قرن دهم هجری تا زمان رضا شاه پهلوی به‌اختصار معرفی شده‌اند. معرفی وقایع تاریخی، اماکن دیدنی و زیارتی و داستان‌های جالب و خواندنی از دیگر مطالب کشکول است.
سید محسن امین، نگارش بخش اعظم کتاب کشکول را در سال 1349ق، در شهر نبطیه جبل عامل به اتمام رسانده و در همان سال در دمشق کتاب را کامل کرده است[۱۵].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.