ذیل لب اللباب في تحریر الأنساب
| ذیل لب اللباب في تحریر الأنساب | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | آل نعمان، شادی بن محمد بن سالم (محقق) عجمی وفایی، احمد بن احمد (سایر) |
| ناشر | مركز النعمان للبحوث والدراسات الإسلامية |
| مکان نشر | يمن - صنعا |
| سال نشر | 1432ق. = 2011م. |
| چاپ | چاپ اول |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | ع3 /س9ل201 / 25 CS |
ذیل لب اللباب في تحریر الأنساب اثر شهاب‌الدین احمد بن احمد عجمی وفایی (متوفی 1086ق)، ذیلی است بر کتاب «لب اللباب في تحریر الأنساب» حافظ جلال‌الدین عبدالرحمن بن ابی‌بكر سیوطی شافعی (849-911ق) که آن نیز خود اختصار کتاب «اللباب في تهذیب الأنساب» ابوالحسن علی بن محمد بن اثیر جوزی (متوفی 630ق) است. کتاب ابن اثیر نیز خود اختصار و تصحیح کتاب «الأنساب» ابوسعد عبدالکریم بن محمد بن منصور سمعانی (متوفی 562ق) می‌باشد.
الأنساب
«الأنساب» معروف‌ترين اثر سمعانی است كه به «انساب سمعانی» نيز شهرت دارد. در اين كتاب، مباحث تفاسير و علوم قرآنی، ادبی، عرفانی، تاريخی و... مطرح و ۳۳ تفسير قرآن تا قرن ششم معرفی و بررسی شده است[۱]. يكی از فوايد این کتاب، آوردن نام كتاب‌ها و نويسندگانی است كه غالباً در منابع ديگر ياد نشده است؛ زيرا مؤلف سخت‌كوش آن برای نگارش آن رنج سفرهای طولانی و فراوان را به نقاط مختلف جهان بر خود هموار كرد، در شهرها و روستاهای كوچک و بزرگ كتاب‌های بسياری را ديده و يا درباره آنها شنيده و با بسياری از محدثان و محققان ديدار كرده و حاصل آن همه را در این كتاب فراهم آورده است[۲]. اين كتاب‌ها اعم از تفاسير و علوم قرآنی، ادبی، عرفانی، تاريخی، سفرنامه‌ها و دواوين شعری هستند كه اكثر آنها متأسفانه امروزه در دست نيست و حتی در منبع كتابشناسی ديگر هم نامی از آنها نيامده است[۳].
از وجوه ديگر اهميت «الأنساب» اين است كه پس از تأليف، مورد توجه محققان سال‌های بعد قرار گرفت و عده‌ای بر آن تفريظ و شرح نوشته يا آن را تلخيص كردند. از جمله عزالدين ابوالحسن علی بن محمد بن اثير جوزی كه با تلخيص «الأنساب» سمعانی و افزودن برخی استدراكات، كتاب جديدی در سه جلد سامان داد و آن‌را «اللباب في التهذيب الأنساب» ناميد[۴].
اللباب في التهذيب الأنساب
این کتاب، بازنویسی استادانه‌ای است از کتاب «الأنساب» سمعانی. ابن‌اثیر کوشیده است در این کتاب، آرای سمعانی را حتی در مواردی که دچار لغزش شده است، به دقت بیان کند، با وجود این در برخی موارد، نوشته‌های او را پس از تأمل بسیار اصلاح کرده است[۵].
لب اللباب في تحریر الأنساب
جلال‌الدین عبدالرحمن سیوطی کتاب «الأنساب» سمعانی و «اللباب في التهذيب الأنساب» ابن اثیر را تلخیص کرد و با برخی از اضافات که از کتاب‌هایی چون «معجم البلدان» یاقوت حموی استخراج کرده بود، در سال 873ق، کتاب جدیدی را با عـنوان «لب اللباب في تحرير الأنساب» پدید آورد[۶].
ذیل لب اللباب في تحریر الأنساب
این کتاب با تحقیق شادی بن محمد بن سالم آل نعمان به چاپ رسیده است. احمد بن احمد عجمی، این کتاب را ذیلی بر «لب اللباب» سیوطی قرار داده و زیادات فراوانی را بدان افزوده است.
این کتاب، با مقدمه محقق در ده مبحث، آغاز شده است. در این مقدمه، ابتدا به موضوع کتاب و سیر نگارشات آثار پیرامون کتاب «الأنساب» سمعانی اشاره شده[۷] و سپس، در مبحث نخست، به شرح حال احمد عجمی، پرداخته شده و اطلاعاتی پیرامون نام، لقب، نسب و مذهب، ولادت، شیوخ و تحصیلات، شاگردان، تألیفات وی، دیدگاه سایر علما درباره او و در نهایت، وفات وی، در اختیار خواننده قرار گرفته است[۸].
در مبحث دوم، به تعریف کتاب حاضر، با استفاده از مقدمه و خاتمه آن، پرداخته شده[۹] و در مبحث سوم، روش مصنف در تدوین و تألیف مطالب، توضیح داده شده است[۱۰]. در مبحث چهارم، به استفاده سایر علما از این کتاب اشاره شده[۱۱] و در مبحث هشتم، انتساب کتاب به مصنف[۱۲] و توثیق نام کتاب، مورد بررسی قرار گرفته است[۱۳]. در مبحث دهم، به توصیف نسخ خطی کتاب پرداخته شده[۱۴] و در آخرین مبحث، روش تعلیق و تحقیق در کتاب، توضیح داده شده است[۱۵].
نویسنده در مقدمه کتاب، به این موضوع اشاره نموده است که شیخ محمد بن علی بن احمد داودی مالکی (متوفی 945ق)، صاحب «طبقات المفسرین»، در حاشیه نسخه «لب اللباب» سیوطی، تعلیقات و تنقیحاتی را بر مطالب سیوطی، افزوده و سپس، احمد بن احمد عجمی، بر آن تعلیقات، اضافات و توضیحاتی را اضافه کرده است. پس از آن، عبدالرحمن اشمونی، از فرزند شیخ احمد عجمی، اجازه خواست تا پاورقی‌های پدرش بر کتاب «لب اللباب» سیوطی را استخراج و جدا کند و او نیز اجازه داد. بنابراین اشمونی این پاورقی‌ها را مشخص کرد و پس از آن، در کتاب حاضر، در اختیار خوانندگان قرار گرفت[۱۶].
ویژگی‌های کتاب
یکی از مهمترین ویژگی کتاب، رعایت اختصار و پرهیز از اطناب و زیاده‌گویی می‌باشد[۱۷]. برخی دیگر از مهمترین ویژگی‌های این اثر را می‌توان در امور زیر، خلاصه نمود:
- ابن عجمی بسیاری از انسابی که سیوطی از قلم انداخته را در کتاب خود آورده است[۱۸].
- انسابی که ابن اثیر در کتاب خود آورده ولی سیوطی آنها را در کتابش ذکر نکرده، توسط ابن عجمی استدراک شده‌اند مانند: «الآزاذاني»، «الأبرص»، «الأجیر»، «الأحدب»، «البهزي»، «الکماري» و...[۱۹].
- در مواردی که سیوطی، جنبه واحدی را در نسبت فرد ذکر کرده، ابن عجمی، وجوه دیگری را برای آن آورده است[۲۰].
- در برخی موارد، چنین به نظر می‌رسد که سیوطی در مورد نسب برخی افراد، اجحاف نموده است که در این موارد ابن اعجمی در تببین نسب این اشخاص، بیشتر پرداخته است مانند ارزنجانی، بهی و بلاذری[۲۱].
وضعیت کتاب
فهارس کتاب، شامل فهرست عمومی؛ انساب؛ اعلام؛ اماکن، شهرها، قبایل و جماعات؛ کتب و فهرست مطالب، در انتهای کتاب آمده است.
در پاورقی‌ها، علاوه بر ذکر منابع[۲۲] و اشاره به اختلاف نسخ[۲۳]، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است[۲۴].
پانویس
- ↑ ر.ک: ذکایی ساوجی، ص 39-37
- ↑ ر.ک: همان، ص37
- ↑ همان
- ↑ ر.ک: همان
- ↑ رضازاده لنگرودی، رضا، ج2، ص703
- ↑ ر.ک: ذکایی ساوجی، مرتضی، ص37
- ↑ مقدمه، ص8
- ↑ همان، ص14-11
- ↑ همان، ص15
- ↑ همان، ص28
- ↑ همان، ص30
- ↑ همان، ص31
- ↑ همان، ص32
- ↑ همان، ص33
- ↑ همان، ص38
- ↑ همان، ص16
- ↑ ر.ک: همان، ص18
- ↑ همان، ص17
- ↑ همان
- ↑ همان
- ↑ همان، ص17- 18
- ↑ همان
- ↑ ر.ک: همان، ص231
- ↑ ر.ک: همان، ص233
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- رضازاده لنگرودی، رضا، «دائرة المعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.
- ذکایی ساوجی، مرتضی «علوم قرآنی در «الانساب» سمعانی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: کیهان فرهنگی، آذر 1378، شماره 158، صفحه 37 تا 39.