مرآة المراد في تحقيق مشتبهات رجال الأسناد
مرآة المراد في تحقيق مشتبهات رجال الأسناد یا «مرآة المراد في تراجم الأوتاد»، تألیف احمد بن مصطفی خوئینی قزوینی (متوفی 1307ق)، کتابی در بررسی احوال رجال مشترک و مشتبه است. این اثر با مقدمه و تحقیق سید مهدی رجایی منتشر شده است.
| مرآة المراد في تحقيق مشتبهات رجال الأسناد | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | رجایی، سید مهدی (محقق) خوئینی، احمد بن مصطفی (نویسنده) |
| ناشر | کتابخانه بزرگ حضرت آيت الله العظمي مرعشي نجفي (ره). گنجينه جهاني مخطوطات اسلامي |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | 1433ق. = 2012م. = 1391ش. |
| چاپ | چاپ اول |
| شابک | 978-600-161-079-0 |
| موضوع | حديث - علم الرجال - تحقيق
محدثان - سرگذشتنامه محدثان شيعه - سرگذشت نامه |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | /خ9م4 / ??? BP |
ساختار
این کتاب، مشتمل بر مقدمه (در سیزده فصل)، سه مرآت و یک خاتمه است.
گزارش محتوا
در این کتاب از رواتی که در تشخیص آنها اختلاف وجود دارد بحث شده است. بیشتر این مباحث از «الرسائل الرجالية» محقق معروف علامه شفتی گیلانی گرفته شده است و جز در موارد اندکی، عین عبارات آن کتاب بدون دخل و تصرف ذکر شده است.
نویسنده به هنگام نگارش این کتاب تنها این آثار نزدش بوده است: «الرسائل الرجالية» محقق شفتی، «الفوائد الرجالية» ملا اسماعیل خواجویی، «توضيح المقال» ملا علی کنی، «مختلف المقال» آقا محمد کرباسی، «الرواشح السماوية» محقق داماد و «منتهی المقال» ابوعلی حائری. او با آثار اندکی که در اختیار داشته زحمات فراوانی در تألیف این کتاب کشیده است. وی همچنین در این علم از استادش حاج آقا محمد کرباسی فراوان استفاده کرده و برخی از مطالبی را که در مجلس مذاکره و بحث رجالی مطرح شده، نقل می‌کند[۱].
رجایی پس از زندگی‌نامه خودنوشت خوئینی، شرح‌حال‌های آقابزرگ طهرانی، شیخ صدرالدین خویی و سید محسن امین از نویسنده را نیز ذکر کرده است[۲].
نویسنده در مقدمه به اهمیت موضوع کتاب پرداخته، می‌نویسد: «چون شناخت حقایق عبادت صحیح، متوقف بر علم فقه است، بنابراین فقه پس از علم کلام، شریف‌ترین علم است؛ چراکه مقصود آن به مقصود از خلقت [عبادت] نزدیکی مشخصی دارد و ازآنجاکه معظم ادله فقه استنباط و استخراج اخباری است که از اخیار و ائمه اطهار وارد شده است و این اخبار با اخبار ساختگی از جاعلین و غلات و متصوفه مخلوط شده، صحیح آن از ناصحیح و خوب از بدش مشخص نشده است. چه‌بسیار معاندین نابکاری که دین خود را به بهای ناچیز و چند درهم و دینار فروخته‌اند و البته به نص آیه قرآن تجارتشان سودی نکرد. تشخیص اخبار صحیح از سقیم و معیوب، راهی جز تحقیق از حال راویان و رجال اسناد ندارد؛ لذا برای آن علمی مستقل و کامل و ابواب و ضوابط کامل و وسیعی تدوین شد و چه‌بسیار کتب و مقالاتی که توسط علما نوشته شد». وی سپس تقدیر شایسته‌ای از استادش سید محمدباقر موسوی شفتی جیلانی (متوفی 1260ق) به عمل می‌آورد که بیست‌وپنج رساله با نام رسائل رجالیه در شرح حال بیست‌وپنج شخصیت رجالی نوشته است. پس از آن سبب نگارش این کتاب را این‌گونه توضیح می‌دهد: «من چون دیدم که شرح حال اکثر روات آن‌گونه که شایسته است تبیین نشده، درحالی‌که فقیه چاره‌ای از شناخت و تشخیص احوال ایشان ندارد، این کتاب را نوشتم. با اینکه سرمایه و توان اندکی دارم و همین بضاعت نیز به جهت کثرت دیون، تنگی روزی، گرفتاری در غربت و... در معرض نابودی است»[۳].
خوئینی در مقدمه‌اش در سیزده فصل، قواعد و ضوابط علم رجال را مطرح می‌کند؛ از آن جمله است: معنای مجهول و مهمل؛ تمامی اصول اربعمائة نوشته اصحاب امام صادق(ع) است؛ بیان حال کشی و نجاشی؛ معنای تخریج و تخرّج؛ الفاظ توثیق و مدح و تضعیف[۴].
مرآت اول در تبیین برخی از اصطلاحات رجالی، مشتمل بر مقدمه، سه فصل و یک خاتمه است. در مقدمه، اخبار به پنج قسم صحیح، موثق، حسن، قوی و ضعیف تقسیم و فروعات هریک معرفی شده است. در فصول کتاب به‌ترتیب الفاظ مفید مدح، ذم و الفاظی که نه مفید مدحند نه ذم، مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. خاتمه نیز در بیان تواریخ میلاد و وفات نبی(ص) و ائمه اطهار(ع) و چند مطلب و نکته مفید دیگر است[۵].
نویسنده در مرآت دوم در 51 فصل، به بررسی احوال برخی از رجال ذکرشده در اسناد روایی پرداخته است؛ راویانی که محل بحث بوده و علما درباره آنها اختلاف نظر دارند و به همین سبب ممکن است فقیه درباره آنها به اشتباه بیفتد[۶]؛ از جمله این افرادند: ابان بن عثمان، عمر بن یزید، محمد بن خالد برقی و بسیاری دیگر که بخش عمده کتاب را به خود اختصاص داده‌اند[۷].
مرآت سوم در سه فصل، حاوی مطالب رجالی دیگری است که فقیه در استنباط نیازمند آنهاست. در فصل سوم، اشعاری از شیخ بهایی نقل شده که ابتدای آن چنین است:
كل حميد حميد كل جميل جميل.
این عبارت بدین معناست که همه رجال و روات با نام حمید محمود و ممدوح هستند. نویسنده با رد این ادعا می‌نویسد: «این‌گونه نیست؛ چراکه حمید مشترک بین نوزده نفر است که همه از مهملین هستند که تنها دو نفر از آنها ممدوح هستند[۸].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است.
منابع مطالب و ارجاعات مفیدی در پاورقی‌های کتاب آمده است.
سید مهدی رجایی، تحقیق این کتاب را به انجام رسانیده و آن را با نسخه اصل به خط مؤلف که در کتابخانه آیت‌الله مرعشی نجفی نگهداری می‌شود مقابله کرده است[۹].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.