نجیب سمرقندی، محمد بن علی

نام	نجیب سمرقندی، محمد بن علی
نام‌های دیگر	سمرقندی، نجیبالدین محمد سمرقندی، ابوحامد محمد بن علی سمرقندی، ابوحامد محمد بن علی بن عمر
نام پدر	علی
متولد
محل تولد	سمرقند
رحلت	619 ق
اساتید
برخی آثار	أصول ترکیب الأدویة شرح الأسباب و العلامات (محشی) مجموعه هشت کتاب و رساله در ادویه، اغذیه و اشربه
کد مؤلف	AUTHORCODE03161AUTHORCODE

ابوحامد محمد بن على بن عمر سمرقندى ملقب به نجيب‌الدين (متوفای 619ق)، پزشک، داروشناس، روانشناس، چشم‌پزشک مشهور دوره خوارزمشاهى، معاصر فخر رازى (متوفى 606ق)، طبيب مسلمان و از مردم سمرقند

ولادت

وی در تاریخی نامشخص در سمرقند به دنیا آمد و بعدها به شهر هرات مهاجرت کرد.

تحصیلات

او همواره به عنوان یکی از پزشکان سرشناس هرات به حساب می‌آمده و تاریخ‌نگاران در همه جا از او با الفاظ احترام آمیز «مولانا» نام برده‌اند که نشان می‌دهد، علاوه بر علوم طبی به برخی دیگر از علوم متداول آن زمان نیز احاطه داشته، اما تنها کتابها و مقالات طبی وی برجای مانده است. ذکر نام او در کتاب طبقات اعیان الشیعه و الذریعه نشان میدهد که معتقد به مذهب شیعه بوده است.

از یک حکایت در قرن هشـتم در کتـاب خارسـتان خـوافی برمی‌آید که مهارتش، چنان مشهور بود کـه از عـراق نیـز بـرای آموختن طب نزد او می‌آمدند. از این حکایت به دست می‌آید که او مدتی در خوارزم به تدریس طـب مشـغول بـوده اسـت. گویـا نجیب‌الدین به طور کامل به اصول روانشناسی و روان درمانی نیز واقف بوده است. وی در مقدمة کتاب خود به سفر علمیاش بـه بغداد، اشاره کرده است.

از نمونه اکتشافات و نوآوریهای نجیب‌الدین، کشف بیماری ورم کلیــه یــا هیــدرونفروز است. در کتب پزشــکی، کاشف این بیماری ریچارد برایت از دانشمندان قرن هیجدهم میلادی ذکـر شده؛ اما ماهیــت ایــن بیمــاری قرنهــا پــیش از او بــه وســیله نجیب‌الدین سمرقندی کشف و به خوبی شرح داده شده بود.^[۱]

وفات

در اوان حمله مغول زنده بود و در همان گيرودار، در فتنه مغول، در هرات، در سال 619ق كشته شد.

در مورد نحوه کشته شدن او نیز آورده‌اندکه چنگیز خان (557 تا 624ق) فرمان حمله به خراسان را در فواصل سال‌های 617 تا 619ق به پسرش تولوی (576 تا 630ق) صادر کرد، تولوی نیز بعد از حمله به مرو، طوس، سرخس و نیشابور، در سال 619ق به هرات حمله کرد و این شهر بزرگ را نابود کرد، احتمالا در بین یکصد و پنجاه هزار نفری که در هرات در سال 619ق کشته شدند، نجیب‌الدین سمرقندی نیز بوده است.^[۲]

آثار

تأليفات بسيارى در زمينه پزشکى و داروشناسى داشت. آثار او در سراسر دنياى اسلام شهرت فراوان يافت، مخصوصاًً كتاب «الاسباب و العلامات» كه از مهمترين كتاب‌هاى پزشکى قديم بوده و دستكم تا پنج قرن از نفوذ بسيارى برخوردار بود. اين كتاب درباره بيمارى‌هاى جزئى و علت، علامت و علاج آن‌ها تأليف شده و هيچ يك از بيمارى‌هايى كه تا آن زمان شناخته روزگار بود، در آن ناگفته نمانده و درباره درمان هر يك از آن‌ها خلاصه‌اى از كتاب‌هاى معتبر پزشکان نقل شده بود. وى در تأليف اين كتاب در علم پزشکى و درمان، از درمان‌هاى بقراط و قانون ابن سينا بهره گرفته است.

از ديگر آثار وى «الفرق بين الامراض المشكله» است. وى غير از اين دو كتاب آثارى ديگر در طب، داروشناسى و حفظ الصحه دارد، مانند «اصول التراكيب» يا «اصول ادويه» و «قرابادين»، كه در عيون الانباء اين كتاب تحت دو عنوان «قرابادين كبير» و «قرابادين صغير» آمده است.

«الادويه مفرده» درباره دارو، «الاغذيه و الاشربه للاصحاء»، «مداواة و جمع المفاصل» درباره ورم مفاصل و مداواى آن، «قوانين الادوية القلبية»، «الاطعمة للاصحاء»، «الاطعمة للمرضى»، «مقالة فى كيفية تركيب طبقات العين» و «الصناعة» از ديگر آثار ايشان مى‌باشد.