امامت از دیدگاه امامیه و زیدیه
امامت از دیدگاه امامیه و زیدیه، اثر مصطفی سلطانی، به بررسی موضوع امامت در جوانب اشتراک و اختلاف بین دو مذهب امامیه و زیدیه می‌پردازد. این کتاب به زبان فارسی، در زمان معاصر و در یک جلد تألیف شده است.
| امامت از ديدگاه اماميه و زيديه | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | سلطانی، مصطفی (نویسنده) |
| ناشر | دانشگاه اديان و مذاهب |
| مکان نشر | ایران - قم |
| سال نشر | 1387ش |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-8090-50-5 |
| موضوع | امامت - دفاعيه‌ها و رديه‌ها
زيديه - دفاعيه و رديه‌ها زيديه - عقايد شيعه اماميه - عقايد |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 211/5 /س8الف8 1387* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
کتاب، مشتمل بر یک مقدمه و چهار فصل است. مؤلف در بیان مطالب از آیات قرآن و روایات شریف اهل‌بیت(ع) بهره برده است.
گزارش محتوا
در فصل اول کتاب، به بیان مفاهیم و کلیات پرداخته شده است؛ در بخش اول به تبیین واژه خلافت از نظر لغوی و اصطلاحی و خاستگاه آن پرداخته شده و در بخش دوم واژه شیعه و تشیّع مورد واکاوی قرار گرفته است و نهایتا به بیان تاریخ پیدایش تشیّع امامی و زیدی انجامیده است.[۱]
فصل دوم کتاب به بسط موضوع امامت در تشیّع امامی پرداخته؛ در بخش اول، درباره ماهیت امامت و مؤلفه‌های محوری در تعریف امامت از دیدگاه امامیه که چهار شاخصه زیر است، سخن به میان آمده:
- جانشینی پیامبر؛
- تنفیذ حکم که اشاره به شخصیت امام دارد و وجود امام را دلیل اجرای احکام می‌داند؛
- هدایتگری؛
- نص: به این معنا که امام باید از طرف خدا به امامت منصوب شود.
در بخش دوم به جایگاه امامت در مکتب امامیه پرداخته شده است. قوام شریعت و نظام اجتماعی پس از نبوت، به موضوع امامت بستگی دارد و به همین دلیل است که امامت در مکتب تشیع از اصول دین بشمار آمده است. درادامه دسته‌ای از روایات که دلالت دارند بر اینکه وجود امام باعث بقای موجودات و نزول رحمت و برکت بر زمین است، ذکر شده‌اند.
در بخش سوم، به ادله عقلی ضرورت امامت، همچون: قاعده لطف، نیاز شرع به حافظ و مبیّن پرداخته شده است. در بخش چهارم، مبحث شرایط و ویژگی‌های امام مطرح شده که اولین آنها عصمت است (که به ادّله عقلی و نقلی ضرورت آن ثابت می‌شود).
در بخش پنجم، راه‌های نصب امام مورد بررسی قرار گرفته و عمده‌ترین راه نصب و تعیین امام، نص معرفی شده است. در بخش ششم، وظایف و اختیارات امام بیان گردیده و با استفاده از آیات و روایات مرتبط در این باب، ضرورت اطاعت از امام و کارگزارانی که منصوب می‌کند، بیان شده است.
در بخش هفتم، به موضوع شماره امامان اشاره شده و اینکه در اندیشه امامیه به استناد روایات صحیحه از منابع تشیع و اهل سنت، علی(ع) جانشین بلافصل رسول خدا(ص) بوده و بعد از او یازده فرزندش به امامت منصوب شده‌اند.
مؤلف در بخش هشتم، به بیان اعتقاد امامیه به لزوم تداوم امامت پرداخته و معتقد است هیچ عصری از وجود امام واجب‌الاطاعه خالی نیست، خواه مردم از او اطاعت کنند یا اطاعت نکنند. در بخش نهم به موضوع موعود منجی و احادیثی که از شیعه و سنی در تأیید ظهور آن حضرت است اشاره دارد و در بخش نهایی، موضوع رجعت و معنای لغوی و اصطلاحی آن و اینکه اعتقاد به رجعت از ضروریات مذهب امامیه است را مطرح می‌کند.[۲]
فصل سوم به موضوع امامت از منظر تشیع زیدی تعلق دارد. مؤلف در بخش اول، ماهیت امامت را در منابع زیدی معرفی می‌کند، که مؤلفه‌های محوری آن بدین شرح است:
الف)- جانشینی پیامبر؛
ب)- ولایت و سرپرستی همه مکلفان؛
ج)- واجب‌الاطاعه بودن.
در بخش دوم به موضوع ضرورت امامت پرداخته و امامت را از اوجب واجبات معرفی می‌کند؛ زیرا با اقامه امامت، همه واجبات برپا می‌شود. در بخش سوم، شرایط و ویژگی‌های امام را مطرح می‌دارد، که از جمله ویژگی‌های ایجابی امام عبارت است از: امام باید از خاندان اهل‌بیت باشد، از طریق وراثت تعیین نمی‌شود، قدرت بر خروج و جنگ داشته باشد، زاهد، عادل، شجاع، سخی و حرّ باشد، سلامت بدن و حسن رأی داشته باشد، عالم و مجتهد باشد و بر مبنای کتاب و سنت به خود دعوت کند و اهل قیام علیه ظلم ظالمان باشد.
اما ویژگی‌های سلبی امام عبارت است از: فسق و کفر، امراضی که مانع اقامه حدود می‌شود، پیری، امراضی که ایجاد تنفر می‌کند و اسارت.
در مورد عصمت امام از منظر فرقه زیدیه بیان می‌دارد که زیدیان معتقد به عصمت امام نیستند و از جمله ادله آنها بر نفی عصمت این است که چون ائمه از نعمت وحی بهره‌ای ندارند، در نتیجه مرتکب خطا می‌شوند و معصوم نیستند.
در بخش چهارم راه‌های نصب امام را برمی‌شمارد که اولین آنها دعوت است؛ یعنی اینکه فردی قیام نموده و مردم را به‌سوی خود دعوت کند. دومین راه تعیین امام، انتخاب و اختیار است؛ بدین معنا که هر امامی خلیفه بعدی خود را تعیین کند یا شورایی، خلیفه بعدی را معین کند و سومین راه تعیین، نص از طرف خدا یا رسول است.
بخش پنجم، در مورد وظایف و اختیارات امام است که در تفکر زیدیان امامت، عالی‌ترین قدرت در دولت اسلامی است؛ ازاین‌رو، امام موظف به حفظ مصالح عمومی جامعه از جمله عدالت، مساوات، حفظ حقوق و... است. در بخش ششم، یکی دیگر از اعتقادات زیدیه در مورد امام را مطرح می‌کند، مبنی بر اینکه زیدیه خروج دو امام را در دو نقطه جایز می‌دانند و هر دوی آنها را واجب‌الاطاعه می‌خوانند.
در بخش هفتم، اعتقاد زیدیه در مورد فترت امام است که معتقدند گرچه امکان عقلی تحقق فترت وجود دارد، اما شرعا هیچ‌گاه زمین خالی از حجت نخواهد شد.
بخش بعدی در موضوع مهدویت است که زیدیه باور به موعود را اعتقادی مسلم و ریشه‌دار می‌دانند. در بخش نهم، در موضوع امامت حضرت علی(ع) بیان می‌دارد که علی(ع) جانشین بلافصل پیامبر اکرم(ص) است، به استناد آیات و روایات شریفه.
در بخش دهم، به اعتقاد زیدیه به امامت بلا فصل حسنین(ع)، به استناد روایات صحیحه اشاره دارد.
در بخش نهایی، به موضوع امام پس از حسنین(ع) اشاره دارد، مبنی بر اینکه امامت پس از ایشان منحصر در ذریه حسنین(ع) است، مشروط بر اینکه قیام کرده و به خود دعوت کند.[۳]
فصل چهارم کتاب، به مقایسه و جمع بندی پرداخته و موارد وجوه اشتراک بین امامیه و زیدیه را در اصولی چون توحید، نبوت، معاد و محورهای اصلی بحث امامت می‌داند و در وجوه افتراق بین آنها، اولین مورد را حصر نص می‌داند که در کلام شیعه، نص تنها راه ثبوت امامت امام است، برخلاف زیدیه. دومین مورد افتراق، بحث صفات امام است که زیدیه قائل به امکان تقدیم مفضول بر افضل هستند و همچنین عصمت را از جمله شروط امام نمی‌دانند و در بحث علم امام، علم لدنی را برای امام ضروری نمی‌دانند. از جمله وجوه افتراق، بحث مهدویت است، که زیدیه در مصداق مهدی و برخی از باورهای مهدویت با امامیه اختلاف دارند. در موضوع رجعت، برخلاف امامیه که آن را از ضروریات می‌دانند، زیدیه منکر آن هستند و در بحث تعداد امامان، زیدیه قائل به حصر ایشان در دوازده نفر نیستند.[۴]
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در آغاز و کتابنامه و نمایه‌ها در پایان کتاب ذکر شده است. در پاورقی‌ها بعضا تفصیل برخی موضوعات و آدرس مطالب آورده شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب