ممتحن‌الدوله، مهدی
| نام | ممتحن‌الدوله، مهدی بن رضاقلی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | شقاقی، مهدی |
| نام پدر | رضا قلى |
| متولد | 1223 ش |
| محل تولد | سنگلج تهران |
| رحلت | 1299 ش یا 1327 ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | خاطرات ممتحن‌الدوله (زندگی نامه میرزا مهدی‌خان ممتحن‌الدوله شقاقی) |
| کد مؤلف | AUTHORCODE09155AUTHORCODE |
میرزا مهدى خان شقاقى (1223-1299ش)، فرزند رضا قلى، معروف به ممتحن‌الدوله اولین مهندس معمار (آرشیتکت) ایران[۱]
ولادت
در سال 1223ش در تهران متولد شد.
تحصیلات
پس از چند سال تحصیل در مکتب «سرخانه» و مدرسه جدید التاسیس دارالفنون، به سبب روابط خانوادگى به دستور شخص ناصرالدین شاه، با اولین هیئت دانشجویان ایرانى به پاریس اعزام شد و بعد از اتمام تحصیلات متوسطه و اخذ گواهینامه مهندسى معمارى از دانشکده معمارى (آرشیتک‌تور) پاریس در سال 1243ش به ایران بازگشت.
مخارج تحصیلى او به موجب گزارش میرزا ملکم خان به ناصرالدین شاه، بالغ بر سیصد تومان شده بود. وى بعد از دو سال تحصیل مقدماتى، به پاریس آمد و پس از شش ماه، امتحان ورودى را گذراند و وارد مدرسه مرکزى هنر و صنایع ساخت شد و بعد از سه سال، با دیپلم مهندسى راه و پل سازى، فارغ التحصیل شد.
خاطرات میرزا مهدى خان شقاقى که به کوشش حسینقلى خان شقاقى به چاپ رسیده است، در بردارنده نکات مهم و جالبى از نظام آموزشى معمارى در آن دوره است، براى مثال، او مى‌نویسد که دانشجویان مى‌بایست براى ورود به سال دوم، پروژه عملى نقشه مریض‌خانه‌اى را به‌طور کامل ترسیم کنند.
همچنین در بخش دیگرى از خاطرات او در مورد شیوه آزمون معمارى در آن زمان آمده است که کاغذ نقشه‌کشى، مى‌بایست روى تخته‌هاى مخصوص با یک ذرع و نیم طول و سه چارک عرض چسبانده شود و پس از اتمام آن مى‌بایست ورقه کاغذ را از روى تخته‌ها بردارند و امضا کنند و با یک شرح مبسوط راجع به آن، تسلیم ممتحن کنند که او نیز جزءبه‌جزء آن را رسیدگى مى‌کرد و نمره مى‌داد تا درجات فضل هر یک از دانشجویان معلوم شود.
او پس از بازگشت از فرانسه، با مشکلات خانوادگى متعددى روبه‌رو شد و مدت‌هاى زیادى را بدون شغل و با وضع مالى اسفناک سپرى کرد و تا 15سال، کسى براى کار طراحى ساختمان به او رجوع نکرد. کار به جایى رسید که مجبور شد به صورت عمله روزمزد به‌طور ناشناس در ساختمان‌هاى خصوصى مشغول به کار شود، تا اینکه روزى در سر ساختمانى، وزیر امور خارجه وقت به طور اتفاقى او را دید و به سبب شناختى که از پدر وى داشت، او را به حضور ناصرالدین شاه برد.
او طى ملاقاتى که با ناصرالدین شاه در بیرون شهر داشت، به دستور او، ساختمان قصر فیروزه را طراحى کرد، اما به دلیل نپذیرفتن دخل و تصرف‌هاى شاه در طرح، این کار از او گرفته شد. البته قصر فیروزه -با نقشه او- 4-5سال بعد به اتمام رسید که اکنون هم ساختمان آن باقى است.
وى به خاطر خدماتش در وزارت امور خارجه، به لقب ممتحن‌الدوله نایل شد و بعدها نیز نشان تمثال ناصرالدین شاه را به او اهدا کردند.
وفات
او که اولین معمار تحصیل‌کرده ایرانى بود، در سال 1299ش در 76 سالگى درگذشت.
آثار
- خاطرات ممتحن‌الدوله.
- رجال وزارت خارجه در عصر ناصرى و مظفرى.
پانویس