رأب الصدع

رأب الصدع
پدیدآوران	احمد بن عیسی بن زید (نویسنده) مويد صنعاني، علي بن اسماعيل (محقق)
ناشر	دار المحجة البيضاء
مکان نشر	لبنان - بيروت
سال نشر	مجلد1-2-3: 2007م , 1428ق
چاپ	2
زبان	عربی
تعداد جلد	3
کد کنگره	‏/الف3ر2 138 BP
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

برای دیگر کاربردها، امالی (ابهام‌ زدایی) را ببینید.

رأب الصدع یا «أمالي أحمد بن عيسی بن زيد بن علي بن حسين بن علي بن أبي‌طالب(ع)»، یکی از مشهورترین کتب زیدیه و مجموعه روایات احمد بن عیسی (متوفی 247ق) به قلم امام زیدیه محمد بن منصور مرادی کوفی (متوفی 290ق) است. از این اثر با عنوان «العلوم» یا «بدائع الأنوار في محاسن الآثار» نیز یاد شده است. علی بن اسماعیل بن عبدالله مؤید صنعانی، این کتاب را تحقیق کرده و بر آن شرحی نوشته و نام «رَأب الصَدْع» را برای آن برگزیده است.

ساختار

کتاب مشتمل بر مقدمه، معرفی محقق و نویسنده و 2790 روایت فقهی است که به ترتیب با روایات وضو و صلاة آغاز و به باب دیات، تحریم مسکر و صید ختم شده است. پس‌ازآن بخش عمده جلد سوم کتاب به معرفی روات واقع در سند احادیث اختصاص یافته که با معرفی علی بن حسین(ع) آغاز و به حضرت فاطمه(س) ختم شده است.

گزارش محتوا

أمالی جمع خلاف قاعده کلمه املاء است. در میان آثار به یادگار مانده از دانشمندان اسلامی، امالی‌های بسیاری را می‌توان یافت که به موضوعات مختلفی همچون عقاید، احکام، تفسیر، ادبیات و... پرداخته‌اند‌. از آن جمله امالی‌هایی است که موضوع آنها حدیث است. در میان آثار منتشر شده از زیدیه نیز نام چهار امالی حدیثی دیده می‌شود که عبارتند از: أمالی احمد بن عیسی‌، الأمالی الصغری، أمالی أبی‌طالب و الأمالی الخَمیسیة‏. احمدعلی مؤید فرزند محقق کتاب در مقدمه‌اش، کتاب حاضر را با صحیح بخاری مقایسه کرده و آن را به‌منزله «بخاری اهل‌بیت شریف نبوی» دانسته است‏.

احمد بن عیسی بن زید بن علی(ع) (متوفی 240/247ق)، از عالمان اهل‌بیت(ع) و شخصیت‌های برجسته زیدیه محسوب می‌شود. او محدث و ثقه بوده و کتابش امالی است. او عقل‌گرا نبوده و در عراق مکتب روایی و تمایلات حدیثی داشته و از جریانات عقل‌گرایی فاصله داشته است‏. محمد بن منصور در سال 256ق (سال وفات بخاری) به تدوین کتاب امالی اشتغال داشته است. از همین‌رو، این کتاب از قدیمی‌ترین کتاب‌های اسلامی به شمار می‌رود که برای زیدیه ارزش زیادی دارد و اساس دانش زیدیه و چکیده کتاب‌های آنان دانسته شده است. این کتاب، علاوه بر رأب الصدع (به معنای التیام، رفع اختلاف و متحد کردن) با نام‌های «العلوم» یا «علوم آل‌محمد» و «جامع محمد بن منصور» نیز معروف بوده‌، ولی بعدها به‌‌وسیله امامِ زیدیه، منصور بالله عبدالله بن حمزه (561614ق)، «بدائع الأنوار فی محاسن الآثار» نامیده شده است. موضوع احادیثِ أمالی ‌احمد بن عیسی، (بالغ بر 2790 حدیث)، عمدتاً احکام فقهی است، هرچند در پایان کتاب چند باب در عقاید و اخلاق نیز به چشم می‌خورد‏.

ابوالجارود یکی از شخصیت‌های اصلی زیدیه و نیز راوی کتاب‌ها و روایات مهمی از صادقین(ع) است که رجال‌شناسان و بزرگان امامیه همواره به او توجه کرده‌اند. از یک‌سو رجال‌شناسان امامی و سنی او را تضعیف کرده‌اند و از سوی دیگر او راوی روایات زیاد و گاه مهمی در منابع امامی است‏. احمد بن عیسی در مجلس املای خود بیشترین روایات را از ابوالجارود نقل کرده است. او 145 روایت ابوالجارود را آورده که از آن میان، 90 درصد روایات فقهی و منقولات و پرسش‌های ابوالجارود از ابوجعفر امام باقر(ع) است. به نظر می‌رسد اصلی که طوسی بدان طریق داده با این تعداد روایات زیاد در امالی احمد بن عیسی محفوظ مانده است... احتمالاً احمد بن عیسی تنها کتابی فقهی از ابوالجارود به وساطت محمد بن بکر داشته که شمار زیادی از روایاتش را گزارش می‌کند. افزون بر فقه، این روایات شامل چندین خبر تفسیری از امام باقر، روایات فضائل علی از زید بن علی یا در فضیلت و شأن خود زید، در فضائل و وقایع امام حسین(ع) یا روایاتی با این موضوعات از اصبغ بن نباته هستند‏.

علی بن اسماعیل بن عبدالله مؤید صنعانی، عالم و شخصیت معاصر زیدیه و نماینده آنان در «دار التقریب بین المذاهب الاسلامية» بوده، و نمایندگی یمن را نیز در «الجامعة العربیة» مصر، از سال 1946م تا زمان مرگش در 1390ق/1970م، بر عهده داشته است. علی بن اسماعیل ضمن شرح احادیثی که نیازمند شرح بوده، کوشیده است تا مطابقت احادیث کتاب امالی را با آنچه در منابع اهل سنت آمده، نشان دهد. جلد اول این کتاب در 701 صفحه، باب‌های طهارت، صلات، زکات، صوم و بخشی از حج را در بر می‌گیرد و جلد دوم در 672 صفحه، بخشی دیگر از حج و باب‌های جنائز، نکاح، طلاق و بیوع را شامل می‌شود. در جلد سوم، مؤلف پس از باب‌های حدود دیات و صید، در پیوستی 360 صفحه‌ای، به شرح‌حال رجال واقع در سند احادیث پرداخته است‏.

وضعیت کتاب

این کتاب برای اولین بار، بدون تحقیق در سال 1981م در دو مجلد به چاپ رسیده است. پس از وفات علی بن اسماعیل و به کوشش فرزندش دکتر احمد بن علی بن اسماعیل برای اولین بار در سال 1410 ق/1990م، به‌وسیله دارالنفائسِ بیروت در سه جلد و در مجموع در 2077 صفحه، به چاپ رسیده و این نسخه از کتاب طبع دوم آن است‏.

فهرست موضوعات جلدهای اول و دوم در انتهای آن و فهرست موضوعات هر سه جلد کتاب نیز یکجا در انتهای جلد سوم ارائه شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. موسوی نژاد، سید علی، «کتاب‌های حدیثی منتشر شده از زیدیه (1)»، پایگاه مجلات تخصصی نور: علوم حدیث، پاییز 1381، شماره 25، صفحه 156 تا 186.
3. رحمان ستایش، محمدکاظم؛ فرجامی، اعظم؛ «تأثیر ابوالجارود بر روایات امامیه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، علوم قرآن و حدیث، بهار و تابستان 1391، شماره 88، ص9 تا 46.
4. حکمت‌پور، علی؛ «سیر تطور عقل‌گرایی در زیدیه»، پایگاه مجلات تخصصی نور، دو فصلنامه دین و دین‌داری، پاییز و زمستان 1395، شماره 1، ص 34 تا 56.