تربت پاکان قم
| نام کتاب | تربت پاکان قم |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | شرح حال مدفونین در سرزمین قم |
| پدیدآورندگان | جواهر کلام، عبد الحسین (نويسنده) |
| زبان | فارسی |
| کد کنگره | BP 55/2 /ج9ت4 |
| موضوع | آرامگاهها - ایران - قم (استان)
زیارتگاههای اسلامی - ایران - قم مجتهدان و علما - ایران - قم - سرگذشت نامه |
| ناشر | انصاريان |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1382 هـ.ش یا 1424 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE14076AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
تربت پاكان قم، تأليف عبدالحسين جواهركلام، شرح حال افراد دفن‌شده در سرزمين قم، به زبان فارسى است. نويسنده قريب به 18 سال (1403-1421ق) در طول اقامت خود در قم درصدد جمع‌آورى مطالب در شرح حال بزرگان و دانشمندان بوده است. وى همچنين به شهرهاى مختلف سفر كرده و اسناد و مدارك مختلفى را گردآورى نموده و بر ارزش كتاب افزوده است.
ساختار
اين اثر چهار جلدى مشتمل بر مقدمه‌اى به قلم على‌اكبر مهدى‌پور، مقدمه مؤلف، شرح حال نويسنده و سه بخش است. در بخش اول، ابتدا ورود حضرت معصومه(س) به قم بيان شده و پس از آن اسامى پادشاهان مدفون در قم ذكر شده است. در بخش دوم امامزادگان و در بخش سوم فرزانگان مدفون در قم به ترتيب حروف الفبا ذكر شده است.
نويسنده در اين اثر گران‌سنگ شرح زندگانى، تاريخ تولد، تاريخ وفات، آثار وجودى، سوانح زندگى، اساتيد، شاگردان، تأليفات و ديگر ابعاد مربوط به فرزانگان و فرهيختگان مدفون در قم را با دقت، حوصله، صراحت، رعايت نزاكت، به‌دور از افراط و تفريط، به ترتيب الفبا آورده است [۱].
مراجع و منابع گوناگون و متعدد از قبيل: كتاب‌ها، روزنامه‌ها، مجلات، آرشيوهاى شخصى محققان و برخى آثار خطى و مصاحبه‌هاى حضورى و تلفنى، مورد استفاده نويسنده قرار گرفته است [۲].
گزارش محتوا
على‌اكبر مهدى‌پور در پيشگفتار كتاب، كهن‌ترين كتابى كه از قرن اول هجرى برجاى مانده و بدون هيچ خللى به دست ما رسيده را كتاب سليم بن قيس هلالى دانسته است. مى‌توان كتاب او را نخستين كتاب در تاريخ، سيره و تراجم اصحاب پيامبر دانست، كه در نيمه‌ى اول قرن اول تأليف شده است. پس از سليم بن قيس گروهى از علماى شيعه در تاريخ و تراجم كتاب نوشته‌اند كه در طول زمان نسخه‌هاى آنها از بين رفته و غالباً طعمه‌ى حريق شده است، كه فقط در كتابخانه‌ى شيخ طوسى 80000 جلد كتاب به دست دشمنان اهل‌بيت(ع) به آتش كشيده شد، كه همه‌ى آنها نسخه‌ى خطى و قسمتى از آنها منحصربه‌فرد بودند [۳].
تراجم‌نگاران بر اساس اهدافى كه دنبال مى‌كنند، شيوه‌هاى مختلف و كاملاً متفاوتى دارند؛ لذا مهدى‌پور در ادامه مقدمه، 20 شيوه تراجم‌نگارى را معرفى و به آثارى كه به اين شيوه‌ها تأليف شده‌اند اشاره كرده است [۴].
او سپس به شيوه نويسنده اشاره كرده مى‌نويسد: «وى در ميان شيوه‌هاى نگارش بيستمين و آخرين شيوه‌ى يادشده در اين نوشتار (مدفونين در يك سرزمين) را برگزيد و قهرمان‌هاى داستان خود را از ميان شخصيت‌ها و چهره‌هاى پاكدل، پاك‌سرشت و پاك‌نهاد مدفون در تربت پاك قم برگزيد و به همين دليل اثر ارزشمند خود را «تربت پاكان قم» نام نهاد» [۵].
همچنين خاطرنشان مى‌كند كه با توجه به اينكه راز و رمز قداست قم از مقدم فاطمه معصومه(ع) نشئت مى‌گيرد، لذا مؤلف در ميان بيش از يك‌صد اثر ارزشمند كه در اين رابطه به رشته‌ى تحرير درآمده، كتاب گران‌بهاى «تاريخ قم» تأليف مرحوم ناصرالشريعه (1272-1339ش) را انتخاب كرد و متن كامل آن در سرآغاز كتاب آورد. آنگاه شرح زندگانى هزاران شخصيت برجسته و اساتيد فرهيخته را به ترتيب الفبا، به‌دور از هرگونه افراط و تفريط آورده است. بر اساس شناخت جامعى كه نويسنده سطور از مؤلف محترم كتاب دارد، مى‌تواند گواهى دهد كه مؤلف سعى بليغ داشت كه مطالب ارائه‌شده دقيق، مستند، منطقى و به‌دور از گزافه‌گويى و مديحه‌سرايى باشد، اگرچه هيچ انسانى به‌دور از حبّ و بغض نيست و احدى - به‌جز معصومان - مصون از خطا و لغزش نمى‌باشد [۶].
وضعيت كتاب
عناوين افراد به ترتيب الفبا، بر اساس اسم كوچك تنظيم شده، ولى براى دستيابى آسان، فهرستى به ترتيب القاب و نام خانوادگى تهيه شده، در پايان جلد چهارم آمده است.
افرادى كه در قم مدفون نيستند، ولى در ضمن تراجم مدفونين قم به‌صورت ضمنى معرفى شده‌اند، در فهرست جداگانه‌اى يادآورى شده‌اند. براى تكميل استفاده فهرست‌هاى فنى ديگرى براى اساتيد، مشايخ اجازه، نخبگان يك مجموعه، مقابر، اماكن، سلاطين و امامزاده‌هاى مدفون در قم و آثار مكتوب شخصيت‌هاى معرفى‌شده، تهيه و تنظيم شده و در مجلّد چهارم در اختيار پژوهشگران قرار گرفته است. همچنين در كتاب تصاوير فراوانى ارائه شده است.
پانويس
منابع مقاله
مقدمه و متن كتاب.