ابوزید، نصر حامد
| نام | ابوزید، نصر حامد |
|---|---|
| نامهای دیگر | نصر حامد اب‍و زي‍د
حامد اب‍و زي‍د، نصر |
| نام پدر | |
| متولد | ۱۹۴۳م |
| محل تولد | طنطا/غرب مصر |
| رحلت | 1431ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | الاتجاه العقلي في التفسير |
| کد مؤلف | AUTHORCODE01122AUTHORCODE |
نصر حامد ابوزید (1943-2010م)، نویسنده و متفکر نواندیش مصری.
تولد
نصر حامد ابوزید در سال ۱۹۴۳م، در یکی از روستاهای نزدیک به شهر طنطا در غرب مصر متولد شد.
تحصیلات
وی مدرک لیسانسش را در سال ١٩٧٢م و در رشته زبان و ادبیات عرب از دانشکده ادبیات دانشگاه قاهره دریافت کرد و در همان دانشکده مشغول به تدریس شد. مدرک فوق لیسانس را در ۱۹۷۷م و دکترا را در ۱۹۸۱م، در همین رشته و از همان دانشکده دریافت کرد. عنوان رساله فوق لیسانس او «مسئله مجاز در قرآن و گرایش‌های عقلی در تفسیر قرآن در نظر معتزله» و پایان‌نامه دکترای او درباره «تأویل قرآن در نظر ابن عربی»، بود که در سال‌های بعد در قالب کتاب «فلسفة التأويل: دراسة في تأويل القرآن عند محيي‌‌الدين بن العربي» به چاپ رسید.
تدریس
وی افزون بر تدریس در دانشکده ادبیات قاهره، در دانشگاه‌های آمریکایی قاهره (۱۹۸۵-۱۹۸۸م)، اوزاکای ژاپن (۱۹۸۵-۱۹۸۹م) و خارطوم و پنسیلوانیای آمریکا (۱۹۷۷-۱۹۸۰م) نیز به تدریس و تحقیق پرداخت. در سال ۱۹۹۲م، با ارائه سیزده کتاب و مقاله خود به کمیته ارتقای رتبه دانشگاه، درخواست بررسی و ارتقا از مقام استادیاری به رتبه استادی کرد. در مرحله اول، بعد از هفت ماه، حکم به عدم ارتقای او داده شد و بعد از درخواست استیناف هم وی نتوانست رأی لازم را کسب کند و در نهایت، دادگاه تجدید نظر حکم به ارتداد وی داد. سرانجام، ابوزید بعد از جلای وطنش، به‌عنوان محقق و استاد مطالعات اسلامی در مؤسسه INIS وابسته به دانشگاه لایدن هلند مشغول به کار شد[۱].
وفات
او بعد از پانزده سال دوری از میهن، در روز ۵ جولای ۲۰۱۰م، بر اثر ابتلا به بیماری ناشناخته‌ای در قاهره، پایتخت مصر، درگذشت[۲].
دیدگاه
بنیادی‌ترین آرای دینی و قرآنی ابوزید در مهم‌ترین کتابش، یعنی معنای متن (مفهوم النص) آمده است. این کتاب در واقع محصول تدریس وی در موضوع علوم قرآنی برای دانشجویان دانشگاه قاهره است که بلافاصله پس از انتشار، توجه بسیاری از پژوهشگران و منتقدان را به خود جلب کرد. اهمیت این اثر ازاین‌روست که نویسنده در آن می‌کوشد برخلاف دیدگاه‌های رایج و سنتی به قرآن، با به‌کارگیری ابزارها و روش‌های امروزی با نگرشی جدید قرآن را مورد کاوش و بررسی قرار دهد؛ ازاین‌جهت، اثرش نواندیشانه و جدید بشمار می‌آید؛ چراکه با استفاده از نظریه‌های متن‌شناختی و روش‌های متن‌پژوهی و زبان‌پژوهی، قرائتی تازه از علوم قرآنی به دست می‌دهد؛ به‌طوری‌که هر پژوهشگری را به تأمل وا‌می‌دارد[۳].
عبدالصبور شاهین، یکی از اعضای هیئت سه نفره داوران، گزارشی منفی از آثار ابوزید ارائه داد و ابوزید را به انکار بدیهیات و ضروریات دین متهم ساخت. دو ماه بعد، هفت تن از شهروندان مصری که برخی از آنها، استاد الازهر بودند با تسلیم دادخواستی علیه ابوزید، خواستار جدایی وی از همسرش دکتر «ابتهال یونس» به دلیل ارتداد شدند. ایشان با استناد به گفته برخی از اساتید دارالعلوم دانشگاه قاهره، جملاتی از دو کتاب «نقد الخطاب الديني والإمام الشافعي» را خلاف اسلام و کفرآمیز می‌دانستند. ابوزید نیز در دفاع از خود، طرح اتهامات از سوی شاکیان را به سبب کج‌فهمی، غرض‌ورزی و خارج کردن جملات او از سیاق متن دانست. در سال ١٩٩٤ این دادگاه در حکم خود، شکایت شاکیان را به دلایلی، ناوارد دانست و دادخواست آنها را رد کرد. شاکیان خصوصی، این حکم را نپذیرفتند. پس از یک‌سال‌ونیم، حکم نهایی دادگاه استیناف با نقض حکم دادگاه بدوی، به جدایی میان ابوزید و همسرش به دلیل ارتداد حکم کرد. این رأی جنجال فکری در محافل دانشگاهی و نیز رسانههای گروهی جهان عرب را افزون‌تر کرد. در همین ایام، ایمن الظواهری حکم قتل ابوزید را صادر کرد. پس از وقفهای طولانی سرانجام در آخرین روز سال ١٩٩٥ دادگاه فوقالعاده مصر حکمی صادر کرد که بنا بر آن ابوزید الزامی به طلاق همسرش ندارد[۴].
آثار
- إشكاليات القراءة وآليات التأويل؛
- الاتجاه العقلي في التفسير؛
- الإسلام السياسي (مصحح)؛
- الإمام الشافعي وتأسيس الأيديولوجية الوسطية؛
- التجديد والتحريم والتأويل بين المعرفة العلمية والخوف من التكفير؛
- التفكير في زمن التكفير ضد الجهل والزيف والخرافة؛
- الحق قديم (مصحح)؛
- الخطاب والتأويل؛
- الخلافة وسلطة الأمة (مقدمه‌نویس)؛
- القول المفيد في قضية أبوزيد؛
- المواجهة حول الاعتدال والتطرف في الإسلام بين د. رفعت السعيد وعادل حسين (مقدمه‌نویس)؛
- النص والسلطنة والحقيقة إرادة المعرفة وإرادة الهيمنة؛
- النص، السلطة، الحقيقة؛
- دوائر الخوف؛
- فلسفة التأويل؛
- مفهوم النص دراسه في علوم القرآن؛
و...[۵].
پانویس
منابع مقاله
- حقانی، ریحانه، «نظریه تأویل و اصلاح‌گری دینی: بررسی دیدگاه نصر حامد ابوزید در تأویل و آثار آن»، مطالعات قرآنی نامه جامعه، زمستان 1396، شماره 124، به آدرس:
- هادی، قربانعلی، «نصر حامد ابوزید و منطق فهم دین»، پرتو خرد، پاییز و زمستان 1396، شماره 14، به آدرس:
- کتابخانه دیجیتال نور، به آدرس: