نزهة النفوس و الأبدان في تواريخ الزمان
نزهة النفوس و الأبدان في تواريخ الزمان، تألیف نورالدین على بن داوود بن ابراهیم صیرفی (819 -900ق)، معروف به ابن داوود و جوهری، فقیه حنفى و مورخ معاصر ممالیک بُرجیة مصر است. این کتاب با تحقیق دکتر حسن حبشی در چهار مجلد در قاهره منتشر شده است.
| نزهة النفوس و الأبدان في تواريخ الزمان | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن صیرفی، علی بن داود (نویسنده) حبشی، حسن (محقق) |
| ناشر | وزارة الثقافة. مرکز تحقيق التراث |
| مکان نشر | مصر - قاهره |
| سال نشر | (مجلد1-2-3)=1970م مجلد4: 1994م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | مصر - تاريخ - 647 - 923ق
مصر - تاريخ - سال شمار مصر - سرگذشت نامه مماليک کشورهاي اسلامى - تاريخ کشورهاي اسلامى - سرگذشت نامه |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 4 |
| کد کنگره | /آ2الف2 83 DT |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
ابن صیرفى مانند ابن‌حجر و دیگران، حوادث تاریخى را در این کتاب برحسب روز و ماه و سال تقسیم‌بندی کرده و پایان هر سال را به ذکر وفیات آن سال اختصاص داده، وى علاوه بر حذف اسناد و راویان اخبار از ذکر برخى اخبار خرافه‌آمیز در آن خودداری نکرده است.
گزارش محتوا
نزهة النفوس کتابى است تاریخى در شرح حوادث و وقایع سال‌های 784 تا 850ق یعنى از ابتدای حکومت سلطان برقوق تا اواخر حکومت سلطان جقمق. ابن صیرفى تا حدود 50 سال بعد نیز زنده بوده و معلوم نیست چرا حوادث این دوره را در کتاب خود نیاورده است. این نیز ممکن است که قسمت پایانى کتاب منقود شده باشد. وی در یکى از پربارترین دوره‌های تاریخ¬نویسى مصر و شام، دست به تألیف این اثر زد؛ ولى با آنکه از بسیاری از آثار ارزشمند این دوره استفاده و حتى اقتباس نموده، مآخذ خود را به‌جز در چند مورد معرفى نکرده و از همین رو مورد انتقاد شدید برخى از مورخان معاصر خود قرار گرفته است[۱].
در بخشی از جلد اول کتاب درباره حکومت سلطان برقوق اول می¬خوانیم: «سپس روز چهارشنبه سلطان ملک ظاهر ابوسعید برقوق جرکسی عثمانی یلبغاوی، که بیست‌وششمین حاکم از ملوک ترک بود، جانشین ملک صالح حاجی گردید». نویسنده پس‌ازآن مدائح و اشعاری از شهاب‌الدین أعرج و شهاب‌الدین بن عطار مصری آورده است[۲].
جلد دوم کتاب نیز مشتمل بر اتفاقات و لشکرکشی‌های سلاطین مصری و سرکوبی تهدیدات داخلی و یا دشمنان خارجی است که جنگ بزرگ بین سودون طاز و نوروز حافظی از آن جمله است[۳].
در بخشی از جلد سوم کتاب از سال 826ق گزارش شده است که همزمان با زمان حکومت معتضد بالله عباسی و سلطنت ملک اشرف برسبای در سرزمین مصر و شام است. از جمله اتفاقات این سال کمبود و قحطی غلات و حبوبات است که بنا بر نوشتار نویسنده یک اردب (پیمانه‌ای بزرگ برابر 24 صاع) از گندم تمیز به 90 درهم فروش می¬رفت. وی با ذکر قیمت باقی غلات اوضاع و احوال معیشت مردم را تشریح کرده است که به لحاظ تاریخی حائز اهمیت است. وی در ادامه می‌نویسد که در این سال فلوس جداً کمیاب شد و علت آن انتقال آن از طریق دریا به سرزمین یمن بود[۴].
جلد چهارم کتاب به سلطنت ابوسعید جقمق علائی جارکسی اختصاص دارد. ابوسعید در کودکی در جرکس اسیر شد و به قاهره منتقل و در خانه امیر اینال یوسفی اسیر شد. سپس به نزد سلطان ملک ظاهر برقوق منتقل و با تحمل مشکلات در نهایت به حکومت رسید[۵].
وضعیت کتاب
در انتهای جلد اول و دوم کتاب، کشاف اعلام، قبایل و دول و پس‌ازآن کشاف وظائف، القاب و مصطلحات مملوکی به ترتیب حروف الفبا و فهرست مطالب ذکر شده است. در انتهای جلد سوم، کشاف تفصیلی در 26 مورد استخراج شده است که از آن جمله است: فهرست اعلام، اماکن و بلاد، اسامی اصحاب وظائف و ممالک، الفاظ و تعابیر اصطلاحی، جرائم و ذنوب و عقوبات، وظائف و حِرَف و صناعات، علوم و معارف و فنون، مأکولات و مشروبات. در انتهای جلد چهارم کتاب نیز فهرست تفصیلی مانند جلد سوم و نیز مصادر و مراجع عربی و انگلیسی استفاده شده در پاورقی کتاب ارائه شده است.
برخی از عناوین مطالب کتاب از سوی محقق کتاب است که با [ ] مشخص شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- فاتحی‌نژاد، عنایت‌الله، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ج 4، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377ش.