وسائل الشيعة إلي تحصيل مسائل الشريعة

وسائل الشيعة إلی تحصيل مسائل الشريعة
پدیدآوران	ربانی شیرازی، عبدالرحیم (محقق) شريف رازي، محمد (محقق) شعرانی، ابوالحسن (محقق) حر عاملي، محمد بن حسن (نویسنده)
ناشر	اسلاميه
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	[--13] 1392-13ش.
موضوع	احاديث شيعه - قرن 11ق.
زبان	عربي
تعداد جلد	20
کد کنگره	‏/ح4و5 / 135 BP

وسائل الشيعة إلی تحصيل مسائل الشريعة، با عنوان کامل‌تر «تفصيل وسائل الشيعة إلی تحصيل مسائل الشريعة»، که به «وسائل الشيعة» معروف است، از تألیفات محمد بن حسن حُر عاملى، معروف به شیخ حر عاملی، از علماى شیعه در قرن یازدهم (1033-‌1104ق) است. شیخ حر عاملی، این کتاب را در مدت بیست سال از عمر خود نگاشت. «وسائل الشيعة»، به زبان عربى و مشتمل بر روایات اهل‌بیت عصمت و طهارت(ع) در زمینه احکام شرعى است. این کتاب، از زمان نگارش، پیوسته مورد توجه علما و فقهاى شیعه قرار گرفته است و امروزه نیز از ارکان اصلى استنباط احکام شرعى و اجتهاد در حوزه‌هاى علمیه شیعه بشمار مى‌آید و در تمام درس‌هاى خارج فقه، روایات آن نقل شده و به آنها استناد مى‌شود.

«وسائل الشيعة»، مشتمل بر روایاتى پیرامون مقدمة العبادات و 51 کتاب از طهارت تا دیات و روى‌هم‌رفته داراى 7058 باب و حدود 36 هزار روایت برگرفته از مجموعه‌هاى روایى معتبر شیعه و اصول اولیه قدماى اصحاب است که به‌ترتیب مسائل شرعى مطرح‌شده در کتاب‌هاى فقهى، به‌صورت باب‌هاى جداگانه آورده شده است. این امر موجب شده تا دسترسى به روایات کتاب بسیار آسان گردد و مراجعه‌کننده به‌راحتى بتواند روایات مورد نظر را پیدا نماید. علاوه بر آن مسائل جدیدى را نیز با توجه به مضمون روایات با ترتیبى آشنا و چینشى مطلوب و نظمى زیبا مطرح نموده است.

نسخه حاضر از این اثر، در 20 جلد و توسط انتشارات اسلامیه با تصحیح و تحقیقات و تذییلات عبدالرحیم ربانی شیرازی، منتشر شده است. البته عبارتی روی صفحه اطلاعات جلد کتاب نوشته شده که نشان‌دهنده این است که این کتاب ظاهرا در ابتدا در 9 جلد و به هزینه انتشارات اسلامیه چاپ شده بوده و احتمالا در چاپ‌های بعدی، به‌صورت 20 جلدی درآمده باشد و آن عبارت این است: «تمتاز هذه النسخة بزيادات كثيرة من التصحيح والتعليق والتحقيق والضبط والمقابلة علی النسخ المصححة؛ طبع في تسع مجلدات علی نفقة مكتبة الإسلامية بطهران».

درهرحال نسخه 20 جلدی حاضر، با تقریظی از علامه محمدحسین طباطبایی، در ابتدای کتاب و مقدمه‌ای از مصحح (عبدالرحیم ربانی شیرازی) چاپ شده است.

از جمله کارهای مصحح این نسخه، تعلیقاتی است که در آن مصادر احادیث را توضیح داده و مراجع اصلی آنها و همچنین اموری مانند تقطیع و... را در روایات آن بیان کرده است. ربانی شیرازی همچنین در تعلیقاتش ابواب و روایاتی را که در کتاب به آن حواله داده شده، مشخص کرده است و مسائل دیگری را هم مطرح نموده که محقق منتقد، بی‌نیاز از آنها نیست. مقابله این نسخه از کتاب به این صورت بوده که نصف اول، یعنی از کتاب طهارت تا اول کتاب جهاد آن با نسخه‌ای که نزد علامه طباطبایی بوده مقابله شده و خود آن نسخه که نزد علامه طباطبایی بوده نیز نسخه‌ای بوده که با نسخه اصلی مقابله شده بوده است. نیم دوم کتاب، یعنی از اول کتاب جهاد تا آخر کتاب با نسخه‌ای که به خط خود مؤلف، یعنی شیخ حر عاملی بوده، تصحیح شده است.

از جمله کلمات اختصاری این نسخه (نسخه 20 جلدی انتشارات اسلامیه) از کتاب می‌توان این موارد را نام برد:

1. «ج»: مجلد؛
2. «ب»: باب؛
3. «یب»: تهذیب؛
4. «صا»: استبصار؛
5. «الفقيه»: من‌لايحضره‌الفقيه.

نام سایر کتاب‌ها به‌تصریح برده شده و یا از متن کتاب، فهمیده می‌شود. مصحح، هرگاه اراده اشاره به حدیثی داشته که در باب، ذکر شده، در ابتدا، مجلدی که خبر در آن بوده را ذکر کرده، سپس شماره حدیث را، سپس شماره باب را و سپس به عنوان ابواب آن اشاره کرده است؛ مثلا گفته: روایتی که بر این امر دلالت دارد، در ج2، در12/7، از ابواب مواقیت آمده؛ یعنی در جلد دوم و خبر دوازدهم از باب هفتم مواقیت. وی هرگاه اراده کرده که به اخبار زیادی در باب واحدی اشاره کند، به ذکر آن باب بسنده کرده و شماره حدیث را به جهت مراعات اختصار ذکر نکرده است؛ مثلا گفته: روایات دال بر این امر در باب 12 از آب‌ها (مياه) گذشت.

طبعا به‌خاطر اهمیت این کتاب، نسخ متعددی از آن چاپ شده است. یکی از این نسخه‌ها، نسخه متعلق به مؤسسة آل‌البيت لإحياء التراث است که در 30 جلد و با تحقیق جمعی از محققان این مؤسسه با عنوان کامل «تفصيل وسائل الشيعة إلی تحصيل مسائل الشريعة»، به چاپ رسیده است.

هرچند سال چاپ انتشارات اسلامیه به رسم کتاب‌های قدیمی، روی آن درج نشده، ولی مسلما چاپش قدیمی‌تر از این چاپ (مؤسسة آل‌البيت لإحياء التراث) است. درهرحال نسخه 30 جلدی مؤسسه آل‌البیت(ع)، در سال 1416ق/1374ش، به چاپ رسیده و برای سومین بار تجدید چاپ شده است.

مقدمه‌ای که جواد شهرستانی بر نسخه چاپی مؤسسه آل‌البیت(ع) نوشته، حدود 100 صفحه است و از این جهت، این نسخه 30 جلدی، در مقدمه خود مطالبی را داراست که در مقدمه ارزشمند 23 صفحه‌ای عبدالرحیم ربانی شیرازی ذکر نشده است. همچنین در صفحات 106 تا 112 نسخه 30 جلدی، رونوشتی از تصاویر نسخه‌های خطی کتاب به خط خود شیخ حر عاملی که در کتابخانه‌های شیخ حر عاملی، آیت‌الله مرعشی نجفی در قم و آستان قدس رضوی در مشهد، وجود دارد، ارائه شده است.

فهرست اجمالی ابواب و خاتمه کتاب در هر دو نسخه، پس از مقدمه در جلد اول ارائه شده که این فهرست را در نسخه 20 جلدی با عنوان «من‌ لا يحضره الإمام»، در صفحه 9 و در نسخه 30 جلدی در صفحات 9 تا 12 می‌توانیم ببینیم. طبعا نسخه 30 جلدی آل‌البیت(ع) به جهت جدیدتر بودن چاپش، دارای صفحه‌بندی بهتری است و خواناتر می‌باشد.

منابع مقاله

1. مقدمه و تقریظ کتاب.
2. عاملی، شیخ حر (محمد بن حسن)، «تفصيل وسائل الشيعة إلی تحصيل مسائل الشريعة»، تحقیق مؤسسة آل‌البيت(ع) لإحياء التراث، چاپ سوم، قم، جمادی‌الاولی، 1416ق.

وابسته‌ها

تفصیل وسائل الشیعة إلی تحصیل مسائل الشریعة

مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل

دعائم الإسلام و ذكر الحلال و الحرام و القضايا و الأحكام عن اهل‌بيت رسول‌الله علیه و عليهم افضل السلام

أنوار الوسائل