دمع السجوم
| دمع السجوم: ترجمه کتاب نفس المهموم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | قمي، عباس (نویسنده) شعراني، ابوالحسن (مترجم) |
| ناشر | موسسه انتشارات هجرت |
| مکان نشر | ايران - قم : هجرت |
| سال نشر | 1381ش. |
| چاپ | 1 |
| شابک | 964-5875-76-5 |
| موضوع | واقعه کربلا، ??ق. حسين بن علي (ع)، امام سوم، 4 - 61ق. |
| زبان | فارسي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | ق8 ن7041 1381الف / 41/5 BP |
دمع السجوم، با نام کامل «دمع السجوم في ترجمة نفس المهموم»، ترجمه فارسی کتاب «نفس المهموم» تألیف شیخ عباس قمی (م.۱۳۵۹ق) است که توسط ابوالحسن شعرانی (م.۱۳۹۳ق) از عربی به فارسی برگردان شده است. این کتاب، به زندگی و شهادت امام حسین(ع)، اسارات خاندان او، خیزش توابین و قیام مختار ثقفی پرداخته است. مترجم، که خود در دانش‌های گوناگونی، مانند: فقه، اصول، کلام، رجال، تاریخ و نجوم و در زبان‌های عربی، ترکی و فرانسوی مهارت داشته، مطالب گوناگونی را بر آن افزوده است. نثر روان و ادبی، از دیگر ویژگی‌هایی است که برای این ترجمه برشمرده‌اند[۱].
«دمع السجوم في ترجمة نفس المهموم»، از دو مقدمه (مقدمه مترجم و مقدمه مؤلف)، پنج باب و یک خاتمه تشکیل شده و در پایان، زندگی‌نامه مؤلف کتاب، شیخ عباس قمی آمده است. باب‌ها و خاتمه، بر پایه سیر زمانی تنظیم شده‌اند. باب‌های آغازین از مناقب امام حسین(ع) و رویدادهای پس از بیعت مردم با یزید شروع شده و در خاتمه با سرگذشت توابین و قیام مختار پایان می‌یابد. توضیحات مترجم، افرون بر متن عربی، در پاورقی یا درون متن، بین دو کمانک و در بیشتر موارد پس از عبارت «مترجم گوید» درج شده است[۲].
علامه ابوالحسن شعرانی، پژوهش‌ها و اندیشه‌های خود را در بخش‌ها و موضوعات گوناگون، مانند: لغت، تاریخ، رجال، کلام و نجوم به کتاب افزوده است. درون‌مایه این کتاب به‌ترتیب فهرست به این شرح است: مقدمه مترجم: مترجم در این مقدمه، کتاب «نفس المهموم» را اثری جامع، کوتاه و دارای روایات صحیح و مطالب تاریخی معتبر از شیعه و اهل سنت دانسته و انگیزه خود از ترجمه آن را، بهره بردن فارس‌زبانان از این کتاب و تهیه توشه‌ای برای آخرت معرفی کرده است[۳].
مقدمه مؤلف: نویسنده، در این مقدمه، منابع استفاده‌شده در کتاب را معتبر و مورد اعتماد دانسته و برخی از آنها را با نام مؤلف و سال وفات آنها ذکر کرده است. وی در ادامه، تاریخ ولادت امام حسین(ع) را مورد پژوهش قرار داده و روایاتی درباره ولادت و رویدادهای پس از آن گرد آورده است.
باب اول: این باب، به دو فصل بخش‌بندی شده و در فصل نخست، به ویژگی‌های امام حسین(ع)، مانند: شجاعت، دانش و سخاوت پرداخته شده و درباره محبت حضرت محمد(ص) به امام حسین(ع) روایاتی گرد آمده است. در فصل دوم، ۴۰ حدیث درباره ثواب گریستن بر مصیبت امام حسین(ع)، ثواب لعن بر قاتلان او و شهادت وی گردآوری شده است.
باب دوم: این باب از مرگ معاویة بن ابی‌سفیان و بیعت نکردن امام حسین(ع) با یزید آغاز شده و به شهادت وی پایان می‌یابد. برخی از پژوهش‌ها و مطالب مترجم در این باب عبارت است از: بررسی ماجرای طفلان مسلم، جمع بین علم امام حسین(ع) به شهادت و تلاش وی برای پیروزی، بررسی نقلِ وصل کردن سر امام حسین(ع) به پیکر وی پس از شهادت او توسط حضرت محمد(ص)، جابه‌جا نشدن آیه‌های قرآن،حکم خواندن زیارت‌نامه‌هایی که از معصومان(ع) روایت نشده است، بررسی ازدواج فاطمه صغری دختر امام حسین(ع) با حسن مثنی یا با قاسم بن حسن(ع)، بررسی ماجرای آب ننوشیدن حضرت عباس(ع)، معنای اسم اعظم، نام قاتل امام حسین(ع)، مراد از سرخ شدن آسمان پس از شهادت امام حسین(ع)، بررسی نجومی کسوف پس از شهادت امام(ع)، معرفی برخی رجال مانند جندب بن زهیر و واژه‌شناسی برخی واژه‌ها. وی به‌مناسبت، سرگذشت کمیل بن زیاد را نیز به این باب افزده است[۴].
باب سوم: این باب، درباره رویدادهای پس از شهادت امام حسین(ع) بوده و دارای ۱۴ فصل است. در این ۱۴ فصل، به ربودن لباس‌های امام(ع)، خبردار شدن اهل‌بیت از شهادت وی، چپاول خیمه‌ها، لگدکوب کردن بدن امام(ع) با اسبان، رویدادهایی درباره سر امام حسین(ع)، اسارت اهل‌بیت، روانه کردن آنها از کربلا به کوفه، دفن پیکر امام حسین(ع)، ورود اهل‌بیت به کوفه، خطبه امام سجاد(ع) در کوفه، مخالفت عبدالله بن عفیف با سخنان عبیدالله بن زیاد و ماجرای شهادت وی، روانه کردن اسیران به شام، رساندن خبر شهادت امام حسین(ع) به مدینه توسط قاصد ابن زیاد، خطبه عبدالله بن زبیر در مدینه در ستودن امام حسین(ع) و سرزنش کوفیان، فرستادن سر امام(ع) و دیگر شهیدان کربلا به شام، برخی رویدادهای مسیر شام، ورود اسیران به شام، رویدادهای شام، فرستادن اهل‌بیت از شام به مدینه، ورود آنها به مدینه و ماتم گرفتن آنها در این شهر و پیشینه مراسم سوگواری برای امام حسین(ع) پرداخته شده است[۵].
برخی از پژوهش‌ها و مطالب مترجم در این باب عبارت است از: چرایی شفا بودن تربت، نام اسب امام حسین(ع)، بررسی آخرت کسانی که در سپاه یزید بودند، ولی پس از شهادت امام(ع) به اهل‌بیت او کمک رساندند، ردّ داستان فضه و شیر در کربلا، بررسی استحباب یا کراهت روزه روز عاشورا، بررسی نظر عالمان اهل سنت درباره روزه این روز، معنای امامت و شرایط آن، بررسی زیارت اهل‌بیت از قبر امام حسین(ع) در روز اربعین، بررسی زمان ورود سرها به شام، بررسی تاریخچه ساعت، شرح سخن حضرت زینب(س) درباره سرکشی کردن گرگ و کفتار از پیکر شهیدان در کربلا، بررسی جای دفن ام‌کلثوم دختر امام علی(ع)، جای دفن سکینه دختر امام حسین(ع)، جای دفن حضرت فاطمه(س) و جای دفن سر امام حسین(ع) و بررسی حکم نقل حدیث ضعیف[۶].
باب چهارم: در این باب که در سه فصل تنظیم شده، به رویدادهایی پس از شهادت امام حسین(ع)، مانند گریستن آسمان‌ها و زمین، بیرون آمدن خون از زیر سنگ‌های بیت‌المقدس و ناله فرشتگان و مراثی جنّ برای مصیبت امام(ع) پرداخته شده است. مترجم، فصلی را که در کتاب «نفس المهموم» به مراثی عربی اختصاص یافته، جز بخش کوتاهی که درباره دعبل خزاعی است، ترجمه نکرده؛ زیرا به گفته وی در نقل ترجمه آنها فایده زیادی نیافته است. برخی از پژوهش‌ها و مطالب مترجم در این باب عبارت است از: معنای گریه کردن آسمان‌ها و زمین بر مصیبت امام حسین(ع)، بررسی روایت ویرانه‌نشینی جغد پس از شهادت امام حسین(ع)، بررسی سرخ شدن آسمان و کسوف پس از شهادت وی، بررسی رویدادهای هم‌زمان با نوروز، وجود جنّ و امکان دیدن او[۷].
باب پنجم: این باب در سه فصل تنظیم شده و به معرفی فرزندان و همسران امام حسین(ع)، ارزش زیارت قبر امام حسین(ع) و تخریب قبر وی توسط خلفا پرداخته است. برخی از پژوهش‌ها و مطالب مترجم در این باب عبارت است از: بررسی تاریخ وفات سکینه بنت حسین(ع)، معنای وجوب زیارت امام حسین(ع)، معرفی برخی رجال مانند سلیمان بن مهران اعمش، معنای خوردنی‌ها و آشامیدنی‌هایِ زائران حسینی(ع) که از بهشت می‌آید و بررسی تاریخ تخریب قبر امام حسین(ع) توسط متوکل عباسی[۸].
خاتمه: این قسمت، به جنبش توّابین، قیام مختار ثقفی و انتقام وی از قاتلان امام حسین(ع) پرداخته است. کتاب «نفس المهموم»، این بخش را از کتاب تاریخ کامل، نوشته ابن اثیر آورده، ولی مترجم، این بخش را از تاریخ طبری ترجمه کرده است؛ زیرا به گفته مترجم، ابن اثیر آن را از تاریخ طبری نقل کرده و نیز چون نسخه قدیم «نفس المهموم» در این بخش تصحیح کامل نشده است[۹].
برخی از پژوهش‌ها و مطالب مترجم در این بخش عبارت است از: نقد جرجی زیدان در اشتباه بین زکات و خراج، بررسی تاریخ حبس و رهایی مختار از زندان، نقد محمدباقر مجلسی در نقل از کتابی به نام تفسیر امام حسن عسکری(ع)، اعتقاد به غیبت و ظهور در مذاهب و ادیان، بررسی الحاد و بی‌دینی در دوره خلفای عباسی، محاسن و معایب دموکراسی، بررسی جواز قیام در دوره امام سجاد(ع) بدون اجازه وی، بررسی فرقه کیسانیه و مذهب شیعه، معرفی موالی و افزودن پایان قیام مختار به کتاب[۱۰].
ترجمه مؤلف: مترجم، در این بخش، سرگذشت شیخ عباس قمی، مؤلف کتاب «نفس المهموم» را آورده است. این سرگذشت را پسر شیخ عباس قمی، به درخواست مترجم نگاشته است[۱۱].
پانویس
منابع مقاله
پایگاه اینترنتی ویکی‌حج، «دمع السجوم (کتاب)»، در تاریخ 29 دی 1399ش