الطبقات الصغير
| الطبقات الصغير | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | محمد بن سعد (نويسنده)
جول، محمد زاهد (مصحح) معروف، بشار عواد (مصحح) |
| ناشر | دارالغرب الاسلامي |
| مکان نشر | مغرب |
| سال نشر | 2009 |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 2 |
الطبقات الصغير تألیف محمد بن سعد بن منیع (متوفی 140/141ق)، معروف به کاتب واقدی، از جمله آثار تاریخی مهم قرن دوم هجری است. این کتاب به قلم بشار عواد معروف و محمد زاهد جول تحقیق شده است.
در قرن دوم به نام یکی از بزرگترین مورخان قرون اولیه یعنی ابوعبدالله محمد بن عمر معروف به واقدی (متوفی 207ق) برخورد می‌کنیم که کتاب بزرگی با عنوان «کتاب الطبقات» به او منسوب شده است، که این کتاب نیز مفقود شده است. اما شاید بتوان با مطالعه اولین کتب طبقاتنگاری به‌جا مانده یعنی کتاب الطبقات الكبری که نوشته شاگرد او محمد بن سعد معروف به کاتب واقدی است، تا حد زیادی از محتویات کتاب و سبک نگارش او آگاه شویم، به‌ویژه، اگر نظر بدبینانۀ «ابن ندیم» را بپذیریم که می‌گوید ابن سعد تمام کتاب‌های خود را از روی تصنیفات واقدی تألیف کرده و نیز درباره کتب طبقات می‌گوید: «ابن سعد این کتاب را از روی کتاب‌های واقدی، کلبی، هیثم بن عدی و مدائنی تألیف کرده است». آنچه تذکر آن در اینجا لازم است این است که این کتاب بعدها توسط دانشمندان طبقات‌شناسی خلاصه شد که از جمله این خلاصه‌ها می‌توانیم از «مختار الطبقات» نوشتۀ ابن منظور (630-711ق) و «أنجاز الوعد المنتقی من طبقات ابن سعد» نوشته سیوطی (متوفی 911ق) نام ببریم. ابن ندیم «الطبقات الصغير» را در عداد تألیفات ابن سعد ذکر می‌کند که بنا به گزارش فؤاد سزگین، نسخه‌ای از این کتاب که تألیف آن، قبل از «الطبقات الكبری» بوده است، در موزۀ آثار استانبول در 139 برگ و با شماره 435 موجود است[۱]. محقق اثر نیز تصریح کرده که بسیاری تصور می‌کنند که این کتاب نیز مانند دیگر نفائس خطی مفقود شده است، تا اینکه خداوند بلندمرتبه دستیابی به تصویری از تنها نسخه محفوظ در موزه استانبول را فراهم نمود[۲].
در واقع ابن سعد سه کتاب اساسی در تاریخ نوشته است که عبارتند از: الطبقات الكبير یا الطبقات الكبری، الطبقات الصغير و التاريخ (علی السنین)[۳]. ابن ندیم، ابن عساکر، ابن خلکان، المزی، الذهبی و الصفدی و دیگران از الطبقات الصغير یاد کرده‌اند. خطیب بغدادی در تاریخش نزدیک به نود نص از این کتاب نقل کرده است؛ همچنان‌که ابن عساکر نیز در تاریخ دمشق همه راویان مذکور در آن از اهل دمشق یا واردین آن را ذکر کرده است. المزی نیز در بسیاری از تراجم کتابش به آن اشاره کرده است اگرچه ترجیح آن است که از تاریخ الخطیب و ابن عساکر گرفته است[۴].
در این کتاب در دو جلد در ضمن طبقات متعددی از 2520 شخصیت یاد شده است. همچنین در ابتدای این نسخه از کتاب که توسط بشار عواد معروف و محمد زاهد جول مورد تحقیق قرار گرفته، حاوی مقدمه تحقیقی است. در این مقدمه محققین آن شرح حالی از مؤلف به همراه تبیین جایگاه علمی، معرفی تألیفات، نسخه خطی و شیوه تحقیقی خود ارائه کرده‌اند.
در پاورقی‌های کتاب، به الطبقات الكبری با ذکر صفحه ارجاع شده و اشتباهات تصحیح شده است. همچنین آنچه به نص افزوده شده و در اصل نبوده تذکر داده شده است.
فهرست موضوعات جلد اول در انتهای آن و فهرست موضوعات، اسامی، القاب و انساب، احادیث، و مصادر هر دوجلد در انتهای جلد دوم ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه تحقیق و متن کتاب.
- صفری فروشانی، نعمت الله، «پیشینه طبقاتنگاری در میان مسلمانان»، پایگاه مجلات تخصصی نور: کتاب ماه دین، اردیبهشت 1381، شماره 55، صفحه 66 تا 83.