ابن بىبى، حسین بن محمد
ابن بىبى، حسین (یحیی) بن محمد بن على جعفری رغدی (سال‌های پایانی سده 6ق و یا اوایل سده 7ق - پس از 680ق/1281م)، ملقب به ناصرالدین، معروف به ابن بىبى یا ابن بىبى منجمه، ادیب و تاریخ‌نگار ایرانى و صاحب کتاب «الأوامر العلائية في الأمور العلائية».
ولادت
از زندگانى او جز آنچه خود در کتابش «الأوامر العلائية» آورده - که آن‌هم بیشتر به احوال والدینش مربوط است - آگاهى دیگری نداریم، اما با توجه به اینکه وی با علاءالدین کیقباد اول (متوفی 634ق/1237م) معاصر بوده و کتابش را نیز به نام او تألیف کرده، احتمالا در سال‌های پایانى سده 6ق و یا در اوایل سده 7ق، به دنیا آمده است و چون کتابش را در پایان 679ق، به اتمام رسانده، مى‌توان گفت تا این سال زنده بوده است[۱].
خاندان
پدرش مجدالدین محمد ترجمان، از سادات گور سرخ جرجان (گرگان)، در دستگاه سلطان جلال‌الدین خوارزمشاه مقرب بود و در خدمت صاحب دیوان شمس‌الدین جوینى سمت منشی‌گری داشت. مجدالدین بعدها، در زمانى که به خدمت دربار سلجوقى درآمد، به‌عنوان مشیری «فراش‌خانه خاص» برگزیده شد. سپس منصب ترجمانى یافت و با این سمت نزد امیران و حکمرانان مختلف به سفارت رفت و سرانجام در شعبان 670ق، درگذشت[۲]. مادرش بىبى منجمه، دختر کمال‌الدین سمنانى رئیس شافعیه نیشابور بود. بىبى منجمه در ستاره‌شناسى مهارت داشت و در دستگاه امرا و سلاطین بسیار مورد احترام بود؛ چنان‌که نزد جلال‌الدین خوارزمشاه جایگاه خاص داشت[۳].
پس از شکست جلال‌الدین از مغولان، والدین ابن بىبى، به دمشق رفتند و مورد احترام ملک اشرف ایوبى واقع شدند. سپس به خواهش علاءالدین به دربار سلجوقى آمده، در قونیه اقامت گزیدند. علاءالدین آن دو را برکشید و پدر ابن بىبى را در زمره امرای سلجوقى درآورد[۴].
منصب حکومتی
چنین به نظر مى‌رسد که در تمام این مدت، ابن بىبى همراه والدینش در دستگاه سلجوقیان مى‌زیسته و احتمالا بعد از مرگ پدر، وظایف او را برعهده گرفته است؛ چه، تلخیص‌کننده ناشناخته «الأوامر العلائية»، از ابن بىبى به‌عنوان «مالک دیوان طغرا» نام مى‌برد که همان ریاست دیوان انشاء است؛ ازاین‌رو، مى‌توان گرفت که او خدمت دولتى داشته و تا پایان عمر نیز این سمت را حفظ کرده است[۵].
آثار
یگانه اثر باقى‌مانده از ابن بىبى، کتاب «الأوامر العلائية في الأمور العلائية» است، که آن را به اشاره علاءالدین عطاملک جوینى و به نام علاءالدین کیقباد اول نوشته و مى‌خواسته است که آن را ذیلى بر «تاریخ جهان‌گشای جوینى» در باب تاریخ سلاجقه روم قرار دهد. «علائیه» اول در عنوان کتاب، اشاره به علاءالدین عطاملک جوینى و دیگری اشاره به علاءالدین کیقباد است[۶].
پانویس
منابع مقاله
دیانت، علی‌اکبر، «دائرةالمعارف بزرگ اسلامی»، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، به آدرس اینترنتی: http://lib.eshia.ir/23022/3/993