النوادر (اشعری قمی)
| النوادر | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مدرسه الامام المهدی عجل‌الله‌تعالی‌فرجه الشریف (مصحح)
اشعری قمی، احمد بن محمد (نویسنده) موحد ابطحی اصفهانی، محمدباقر (مصحح) |
| عنوان‌های دیگر | کتاب النوادر |
| ناشر | مدرسة الإمام المهدي (علیه‌السلام) |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1408 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | احادیث احکام احادیث شیعه - قرن 3ق. |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 128/7 /الف5ن9 |
النوادر، به زبان عربى، تأليف احمد بن محمد بن عيسى اشعرى قمى (از روات بزرگ شيعه در قرن سوم هجرى)، يكى از كتاب‌هاى روايى معتبر و از اصول اولیه شيعه به شمار مى‌آيد و از زمان نگارش تا اين زمان، در طول هزار سال، پيوسته مورد توجه علما و فقهاى شيعه واقع شده است.
روات شيعه، كتاب‌هاى متعددى به نام النوادر نوشته‌اند و معمولاً احاديثى كه در اين كتاب‌ها آمده، احاديثى غير مشهور يا استثنايى است و يا استدراك مباحث مختلف مى‌باشد. در برخى موارد نيز روايات گلچين شده و بسيار قابل توجه را در باب نوادر يا كتاب نوادر مى‌آورند.
ساختار
کتاب ، شامل 654 روايت ، در ضمن 73 باب است.
گزارش محتوا
مصحّح در مقدمه کتاب درباره نسبت کتاب به احمد بن محمد بن عیسی گفتگو کرده و از برخی نقل نموده که کتاب تألیف حسین بن سعید است، ولی در انتها آن را همان کتاب نوادر احمد بن محمد بن عیسی دانسته است، علامه مجلسی نیز در نسبت این کتاب به احمد بن محمد بن عیسی یا حسین بن سعید تردید نموده، و صاحب وسائل این کتاب را که به گمان وی ناقص است نوادر احمد بن محمد بن عیسی دانسته است.
مراجعه به اسناد کتاب و دقت در آن تردیدی باقی نمی‌گذارد که لااقل عمده کتاب تألیف حسین بن سعید است، زیرا هرچند احمد بن محمد بن عیسی و حسین بن سعید در برخی مشایخ چون ابن ابی عمیر و احمد بن محمد بن ابی نصر بزنطی و عثمان بن عیسی مشترکند، ولی در کتاب، مشایخی دیده می‌شود (مانند نضر بن سوید، قاسم بن محمد، فضالة بن ایوب، محمد بن فضیل، قاسم بن عروة،…) که تنها از مشایخ حسین بن سعید بوده و احمد بن محمد بن عیسی از آنها روایت نمی‌کند.
وجود نام احمد بن محمد بن عیسی در آغاز سند نخستین کتاب نیز دلیلی بر تألیف کتاب توسط وی نیست؛ زیرا در بسیاری از کتاب‌های قدیمی نام راوی کتاب در آغاز آن آمده است، بنابراین احمد بن محمد بن عیسی می‌تواند راوی کتاب باشد.
هیچ دلیلی هم در دست نیست که نام این کتاب نوادر است بنابراین نمی‌توان استدلال کرد که نوادر از احمد بن محمد بن عیسی است و از حسین بن سعید نیست.
از سوی دیگر این کتاب، کتاب زهد حسین بن سعید هم نیست، بلکه کتابی است فقهی نه اخلاقی.
ابواب کتاب
این کتاب در 37 باب تنظیم شده، ولی می‌توان آن را با توجه به موضوع به پنج قسم تقسیم نمود:
- قسم اول: صوم؛ 2 باب (باب اول و دوم)، 15 1 روایت (از رقم 1 15).
- قسم دوم: نذور و ایمان و کفارات؛ 13 باب (از باب 3 15)، 148 روایت (از رقم 16163)
- قسم سوم: نکاح؛ 15 باب (از باب 16 تا 30)، 193 روایت (از رقم 164356).
- قسم چهارم: باب المناسک، 1 باب (باب 31)، 4 روایت (از رقم 357360).
- قسم پنجم: سایر ابواب، 7 باب (از باب 32 تا 37)، 96 روایت (از 361 456)
شناسایی مؤلف و شیوه تنظیم و نام کتاب
قسم اول: ظاهراً قسمتِ کمی از (کتاب الصیام) تألیف حسین بن سعید است که آن نیز به روایت احمد بن محمد بن عیسی بوده و درنتیجه علت آوردن کلمه (و عن) بر سر مشایخ حسین بن سعید و ارجاع ضمیر به حسین بن سعید نیز این است که روایت با تعابیر احمد بن محمد بن عیسی راوی کتاب آغاز می‌گردد، تا حدودی شبیه محاسن برقی که در آن ضمیر (عنه) در اکثر قریب به‌اتفاق اسناد دیده می‌شود و به مؤلف کتاب باز می‌گردد و افزودن آن به سند از سوی راوی کتاب صورت گرفته است.
قسم دوم: تمام یا قسمتی از کتاب (الایمان و النذور و الکفّارات) از کتب سی‌گانه حسین بن سعید است.
اسناد متصل این قسم از اسناد مرسل کاملاً ممتاز شده و در مورد اسناد متصل بحثی نیست، ولی درباره اسناد مرسل در نگاه نخستین سه احتمال وجود دارد:
- این روایات از کتاب یا کتاب دیگری گرفته شده باشد.
- این اسناد معلّق به اسناد قبل باشد.
- این اسناد را نسخه‌بردار کتاب اختصار نموده باشد، شبیه اختصار در تفسیر عیاشی.
احتمال اوّل با توجه به اینکه مشایخ واقع در اول اسناد، استادِ هیچ شخص خاصی نیستند، و از سوی دیگر همگی به یک‌شکل بوده، تمامی با راوی مستقیم از امام معصوم علیه‌السلام شروع می‌شود، بعید به نظر می‌رسد؛ زیرا اگر این روایات از کتاب یا کتاب‌های دیگری باشد نمی‌تواند تصادفاً به یک‌شکل و سیاق درآمده باشد و یا اصلاً روایت مستقیم از امام یا روایت با دو واسطه یا بیشتر در آن دیده نشود، افزون بر اینکه اصل واردکردن روایات از یک کتاب در لابه‌لای روایات کتاب دیگر بعید به نظر می‌رسد.
احتمال دوم نیز بعید است، چراکه اسناد این روایات در سایر کتب مانند کتب اربعه که به نقل از حسین بن سعید است با سندهای قبل متفاوت بوده و در ثانی در اسناد معلّقه معمولاً می‌بایست نام شخص اول سند معلّق در سند معلّق علیه تکرار شده و تعلیق به اتکای این تکرار باشد، ولی در اسناد کتاب موجود چنین نیست.
از سوی دیگر یک‌شکل بودن اسناد کتاب نیز احتمال تعلیق را تضعیف می‌کند؛ بنابراین تنها احتمال سوم برجای می‌ماند.
البته دلیل بسیار محکم بر صحت احتمال سوم، نقل روایات گوناگون این قسم در مجلد هشتم تهذیب شیخ طوسی از حسین بن سعید است. دقت در بسیاری از این روایات و ترتیب آنها می‌رساند که بی‌تردید از اصل همین کتاب اخذ شده است، ولی اسنادی که شیخ نقل می‌کند همگی متّصل است و پس از نام حسین بن سعید، نام مشایخ وی قرار گرفته‌اند. توضیح کامل و استدلال کافی در اخذ شیخ طوسی از اصل کتابِ موجود نیاز به ذکر مقدماتی است که در حوصله این نوشتار نیست؛ بنابراین احتمال اول و دوم نادرست و احتمال سوم صحیح است.
قسم سوم: تمام یا قسمتی از (کتاب نکاح) حسین بن سعید از کتب سی‌گانه وی است و با توجه به متصل بودن اسناد آن مشکلی در این قسم دیده نمی‌شود.
قسم چهارم: نیز ممکن است قسمت اندکی از کتاب الحج حسین بن سعید باشد که البته همه آن نیز از کتاب معاویة بن عمار در حج برگرفته شده است.
قسم پنجم: ممکن است اصلاً از کتب حسین بن سعید نباشد، بلکه تنها پاره‌ای از روایات آن از حسین بن سعید اخذ شده باشد، و ممکن است از کتب حسین بن سعید بوده که البته نسخه‌بردار اکثر اسناد آن را اختصار نموده و برخلاف اختصار در قسم دوم، بین روایات کامل و روایات اختصار شده تفاوت ننهاده است. مؤید اصل احتمال اختصار، اختصار بسیار زیادی است که در تعابیر به‌کاررفته، تعابیری چون ابن یسار (به‌جای فضیل بن یسار)، ابن سنان (به‌جای عبدالله بن سنان)، و اسحاق و ابن عمار (به‌جای اسحاق بن عمار)، و دیگر اختصارات این قسم، از شیوه کتاب اصلی به دور است و نباید از خود مؤلف کتاب باشد. البته قرینه یک‌شکل بودن اسناد که در قسم دوم بدان تمسک جستیم، در این قسم وجود ندارد.
حاصل بحث حاضر این است که حجم عمده کتابِ موجود، برگرفته از کتاب‌های سی‌گانه حسین بن سعید است: از کتاب صوم، و کتاب نذور و ایمان و کفارات و کتاب نکاح و احتمالاً کتب دیگر وی، و ممکن است بخشی از کتاب از حسین بن سعید نباشد[۱]
نسخه‌هاى كتاب
1. نسخه‌اى در كتاب‌خانه آستان قدس رضوى كه تاريخ نگارش آن، 1050ق، است و به خط محمد مؤمن بن حاجى مظفر على اسفراينى مى‌باشد؛
2. نسخه‌اى در كتاب‌خانه آیت‌الله حكيم، در نجف اشرف كه تاريخ نگارش آن، 1080 و به خط ابوالفتح اسفراينى مى‌باشد و در اختيار شيخ حر عاملى، شيخ على بن حسین آل سليمان بحرانى و علامه محمد سماوى نيز بوده است.
پانویس
- ↑ شبیری زنجانی، سید محمدجواد، ص23-26