راغب اصفهانی، حسین بن محمد

نام	راغب اصفهانی، حسین بن محمد
نام‎های دیگر	راغب الاصفهانی راغب الاصفهانی، ابوالقاسم محمد راغب الاصفهانی، حسین محمد
نام پدر	محمد
متولد
محل تولد	اصفهان
رحلت	احتمالا 502 ق
اساتید	محمد بن على رازی
برخی آثار	ترجمه و تحقیق مفردات الفاظ قرآن با تفسیر لغوی و ادبی قرآن محاضرات الأدباء و محاورات الشعراء و البلغاء تفسیر الراغب الإصفهانی
کد مؤلف	AUTHORCODE05974AUTHORCODE

ابوالقاسم حسين بن محمد بن مفضل (متوفای احتمالا 502ق)، معروف به راغب اصفهانی، ادیب، لغوى، شاعر، مفسر، محدث، متكلم، حكیم و فقیه قرن پنجم، اهل اصفهان، ساکن بغداد، از مهمترین آثارش معجم مفردات الفاظ القرآن و تفسیر الراغب الإصفهانی

ولادت

در قرن پنجم و به گفته برخی در قرن ششم می‌زیسته است، از سال تولد و وفات او پرسشهای فراوانی مطرح است. بی گمان در اصفهان زاده شده است.

اساتید

کسانى چون ابومنصور جُبان، محمد بن على رازی دانشمند ادیب و واژه شناس (م 416ق) از اساتید او بوده‌اند.

جایگاه علمی

در قياس با شمار آثار و جايگاه علمى و فرهنگى وى در عصر خودش، آگاهيهاى كافى از حيات و چند و چون دانش اندوزى‌اش نداريم. به گمان صفوان عدنان، محقق مفردات، راغب در دروس لغت ابومنصور جبان صاحب كتاب «الشامل» در لغت كه ساكن اصفهان و همعصر وى بوده شركت مى‌جسته است، ابومنصور در يك طبقه قبل از راغب قرار مى‌گيرد.

از اوصاف وى چنين بر مى‌آيد كه اهل وعظ و تدريس و تأليف و مناظره بوده و نيز صاحب حسن خلق و خلق.در جوانى عصر صاحب بن عباد وزير مشهور را درك كرده ولى با او مصاحبتى نداشته، امّا با وزير بعدى، ابوالعباس ضبّى(احمد بن ابراهيم) که جانشين صاحب بن عباد گشته و دوستدار علم و علماء بود، مجالست كرده با او و علماء حاضر در مجلس وى، مباحث علمى داشته است.

با بزرگان علمى و ادبى مانند ابوالقاسم ابن ابى العلاء رفت و آمد نموده، در مجالس آنان شركت مى‌جسته است، حضور وى در اين جمعها، دلالت بر عدم عزلت گزينيش دارد، اما عدم شهرتش بخاطر اين است كه از حكما محسوب مى‌شده و اهل سنت، نظر مساعدى نسبت به آنها ندارند.گويا خود نيز گمنامى را دوست مى‌داشته و در موارد زيادى از تأليفاتش به عدم مدح خود و پرهيز از پرداختن به اينگونه مسائل، اشاراتى دارد.

بيهقى و شهرزورى دربارۀ راغب مى‌نويسند: از حكماء اسلام بوده و بين شريعت و حكمت جمع نموده و بهرۀ معقول او بيشتر است.«تاريخ حكماء اسلام»،«نزهة الارواح»

خوانسارى در روضات الجنات ص 238 او را با القابى اينچنين توصيف مى‌كند: «امام، اديب حافظ، صاحب لغت، ادبيات، حديث، شعر و كتابت، اخلاق و حكمت و كلام و علوم اوائل را مى‌داند و او را مورد قبول خاصه و عامه مى‌شمرد.»

در «كشف المحجوب» او را از مشايخ طريقت نيز شمرده است.

مذهب

در عقيدۀ وى اختلاف است، ظاهر آن است كه از اهل سنت و جماعت و غير معتزلى بوده، هر چند برخى هم او را معتزلى يا شيعى گفته‌اند، با اينهمه از اهل‌بيت «عليهم‌السلام» مطلب نقل مى‌كند و اهل محبت ايشان است.فخر رازى در «تأسيس التقديس» او را از ائمۀ اهل سنت ناميده و قرين غزالى نموده است.در مذهب فقهى‌اش مجتهد بوده، نه مقلّد، و قول به شافعى بودن وى درست نيست، زيرا ردى بر برخى آراء آنها دارد.

در خلال مفردات، ردودى نيز بر معتزله دارد، مانند ردّ بر جبايى در مادّۀ «ختم» و رد بر بلخى در مادّۀ «خل» و اثبات رؤية الله در قيامت در «رسالۀ الاعتقاد».در همين رساله نيز طعنهايى بر شيعه دارد.

وفات

درباره تاریخ وفات راغب اختلاف است. در مقدمه كتاب محاضرات الادباء و محاورات الشعراء و البلغاء كه توسط عمر الطباع وفات راغب را 502ق ذكر كرده است که با تاریخ کتابت برخى آثار راغب، مانند مفردات که سال 409 بوده مناسبت ندارد. سیوطى در بغية‌ الوعاة گفته که وفات او در اوائل سده پنجم است. ذهبى راغب را در سال 450 گویی زنده می دانسته و او را در ضمن طبقه 24 شمرده است.

آثار

قرن چهارم هجرى دوران شكوفايى و نهضت علمى بود.راغب متأثر از اين فضا، در كارنامۀ خود تأليفات ارزشمندى را ثبت كرده است.23 اثر با نام او همراه است.برخى از آنها عبارتند از:

مفردات غريب قرآن
تفسير قرآن كريم(جامع التفسير)
حلّ متشابهات القرآن(درة التاويل فى متشابه التنزيل)
تحقيق البيان فى تأويل القرآن
احتجاج القراء، المعانى الاكبر
الرسالة المنبهة على فوائد القرآن
رسالة فى الاعتقاد
الذريعة الى مكارم الشريعة
تفصيل النشأتين و تحصيل السعادتين
كتاب شرف التصوف
رسالۀ تحقيق مناسبات الالفاظ
رساله‌اى در مراتب علوم.

از نگرش گذرا بر فهرست نگاشته‌هاى راغب و كتابشناسی‌ها و کتاب‌هاى اسلامى، در مى‌يابيم وى، بهره‌اى كلان از كوششهاى علمى خويش را ويژۀ قرآن و دانشهاى قرآنى ساخته بوده و به ويژه مفردات او از آوازه‌مندترين و پر تأثيرترين نگارشهاى قرآنى متقدم نزد پسينيان وى به شمار مى‌رود.