جهاد الشيعة في العصر العباسي الأول

جهاد الشيعة في العصر العباسي الأول
پدیدآوران	غریری، سامی (مصحح) لیثی، سمیره مختار (نویسنده)
ناشر	دار الکتاب الإسلامي
مکان نشر	قم - ایران
سال نشر	1428 ق یا 2007 م
چاپ	1
شابک	‎978-964-465-135-9
موضوع	شیعه - تاریخ شیعه - جنبشها و قیامها عباسیان - تاریخ
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BP‎‏ ‎‏239‎‏ ‎‏/‎‏ل‎‏9‎‏ج‎‏9‎‏

جهاد الشيعة في العصر العباسي الأول از آثار علمى دكتر سميره مختار الليثى است كه در آن، فعالیت‌های مجاهدانه شیعیان را از دوره پيامبر(ص) تا پايان دوره اول خلافت عباسى (سال 232ق) بررسى كرده است. اين اثر، از نظر استناد و تحليل قابل توجه است و البته نقدهایی نيز بر آن وارد است كه در ترجمه فارسى آن به قلم جناب آقاى محمد حاجى تقى تحت عنوان «جهاد شيعه در دوره اول عباسى» به برخى از آن موارد اشاره شده است.

ساختار

اين كتاب از يك مقدمه و پنج بخش به ترتيب ذيل تشكيل شده است:

1. موضع شیعیان نسبت به برپايى دولت عباسى،
2. جهاد شيعه زيديه و اماميه در عصر منصور، خليفه عباسى،
3. جنبش‌هاى شيعه در عهد خلافت مهدى و هادى،
4. جنبش‌هاى شيعه در دوره هارون الرشيد
5. قيام‌هاى شیعیان در دوران مأمون و معتصم.

خاتمه كتاب نيز مرورى بر عوامل تداوم نهضت‌هاى شیعیان در دوران‌هاى مختلف است.

گزارش محتوا

درباره روش و محتواى اين اثر چند نكته گفتنى است:

1. دكتر احمد شرباصى استاد دانشگاه الأزهر در مقدمه‌اش تاريخ اسلامى را به اقيانوسى بى‌كران و دريايى ژرف تشبيه كرده كه، داراى امواجى متلاطم و گرداب‌هاى متعدد و مسيرهايى متنوع است. وى افزوده كه طايفه شيعه از طوايف اسلامى است كه تأثير بزرگى بر جامعه اسلامى داشته و اگر تشيع با محبت آل بيت پاک پيغمبر(ص)، آغاز شد، بعد از آن، مسير متفاوتى را در طى دوران‌هاى تاريخ پيش گرفت. اين مسير متفاوت، بسط و گسترش يافت تا جايى كه رجال، متفكران، رهبران، بزرگان، دلاوران، داعيان و مدافعان شيعه، گاهى با سخن و گاهى با تصميم و عمل (نيزه و شمشير) ظاهر مى‌شدند.... احمد شرباطى در مقدمه‌اش بر كتاب چنين مى‌نويسد: «كتر ليثى وقتى تحقيق خود را درباره جهاد شيعه ارائه مى‌دهد- آن‌گونه كه من تصور مى‌كنم- مى‌خواهد در اين درياى متلاطم غوطه‌ور شود و با امواج خردكننده و ژرفاى سهمگينش دست و پنجه نرم كند تا از اين غواصى طولانى، در حد توان، لؤلؤ و مرجان صيد كند و بتواند تصويرى يكپارچه از جهاد شیعیان ى كه جنگيدند و از عقيده و فكر و ديدگاه‌هايشان دفاع كردند، ارائه دهد»
2. بر طبق پژوهش نویسنده: امام جعفر صادق(ع) با نهضت زيد بن على كه در عصر هشام بن عبدالملك، خليفه اموى در عراق برپا شد، همزمان بود. اگرچه امام از شركت در قيام زيد خوددارى ورزيد، اما هيچ مخالفتى هم بين اين دو بروز نكرد. البته شكى نيست كه آن حضرت نسبت به دولت اموى كه جدش حسین بن على(ع) را كشته بود، خشمگين بود و در قيام زيد بن على براى كشتن هشام بن عبدالملك، مشكلى نمى‌ديد. زيد هم دلايل قيام خود عليه امويان را چنين برمى‌شمارد: «بر بنی‌امیه‌ای كه جدم حسین را كشتند و در روز حرّه مدينه را غارت كردند، سپس با سنگ منجنيق و آتش، بيت‌اللّه را هدف قرار دادند، قيام كردم». امام زيد درباره خود و امام جعفر چنين گفته بود: «هركس خواستار جهاد است نزد من آيد، و هر كس طالب علم است نزد فرزند برادرم برود». همان‌گونه كه امام جعفر صادق(ع) فرموده بود: «آن‌كه قيام كرده، امام شمشير است و آن‌كه نشسته است، امام علم»
3. نویسنده در پايان، عوامل تداوم نهضت‌هاى شیعیان در دوران‌هاى مختلف را اين چنين برشمرده است: استمرار نهضت‌هاى شيعه در آن دوران چند سبب داشت: #:#شیعیان به فرقه‌هاى متعدد تقسيم شده و در شهرهاى اسلامى پراكنده بودند، ازاين‌رو، چون قيام يكى از اين فرقه‌ها سركوب مى‌شد، فرقه ديگر پرچم قيام ديگرى را در منطقه جديدى برمى‌افراشت.

   1. بهره‌گيرى پيشوايان علوى از سلاح تقيّه و پنهان‌كارى و دعوت سرّى بود كه به نهضت‌هاى نوپاى شيعه، مجال رشد و بالندگى مى‌داد و مانع از دسترسى خلفاى عباسى و واليانشان به آن‌ها مى‌شد.
   2. محبت مسلمانان به اهل‌بيت پيامبر(ص) به شكل عام، و محبت ايشان به خاندان علوى به شكل خاص بود. خاندان علوى به امر ديگرى متمايل نشده بود، تا علم و فقه را از دست بدهد يا به ديگران واگذار كند. خاندان علوى در عصر اول عباسى يكى از بزرگ‌ترين سرچشمه‌هاى نور و عرفان، بخصوص در مدينه منوره بود و از زمان شهادت امام حسین(ع) در كربلا، اهل‌بيت(ع) توان خود را صرف تدريس و تعليم دانش‌ها ساختند. آن‌ها در بعضى دوران‌ها از سياست دورى مى‌گزيدند؛ چرا كه سختى‌هاى آن را لمس كرده بودند، ازاين‌رو، آن‌جانب علمى را براى همديگر به ارث گذاشتند و امامت را در علم به ارث بردند. امامت، استمرار نبوت بود، و همان عاملى كه موجب ضرورت ارسال پيامبران و بعثت انبيا بود، نصب امام بعد از نبى(ص) را هم واجب مى‌ساخت. بى‌شك همين اعتقاد، مردم را به اجتماع حول ائمه(ع) و پيوستن به نهضت‌هاى شيعى و جهاد با دولت عباسى سوق مى‌داد.
   3. گشوده بودن باب اجتهاد در تشيع است، به‌گونه‌اى كه شیعیان حيات خود را در دايره بسته و پيله‌وار نمى‌گذرانند، بلكه به سوى تحوّل و تطور در حركت‌اند، و اجتهاد، راه اين تطوّر بوده است.
   4. پيدايش آن در مناطق گوناگون عالم اسلامى بود. اين نهضت‌ها خود را با شرايط محيطى جديد وفق مى‌دادند و حالت‌ها و روحيه‌هاى ساكنان هر منطقه را مى‌پذيرفتند؛ مثلاً، نهضت يحيى بن عبداللّه سخن از خواسته‌ها و دردهاى ديلميان داشت، يا نهضت ادريس بن عبداللّه با احوال قوم بربر و فرهنگ و سختى‌هاى آنان هم‌نوا بود، نهضت‌هاى شیعیان حجاز هم با طبايع اهالى حجاز كه شاهد دوران صدر اسلام بودند، مطابقت مى‌كرد، و بالاخره حركت حسین بن على، صاحب فخ، كه وعده آزادى بندگان مكه را مى‌داد.
   5. توانايى تطبيق شیعیان با شرايط دوران‌هاى مختلف و پى‌گيرى حوادث و پيوند آنان با فرقه‌هاى غيرشيعه بود كه اين امر به تكامل حركت‌هاى شيعى و تزريق خون جديد در رگ‌هاى آن مى‌انجاميد

4. در پايان گفتنى است كه در گزارش محتواى كتاب حاضر به متن عربى مراجعه ولى از ترجمه فارسى محمد حاجى‌تقى با اندك تغييراتى استفاده شده و براى آنكه امكان مقابله متن و ترجمه براى آشنايى بيشتر با چگونگى ترجمه فراهم‌تر شود به هر دو كتاب ارجاع داده شده است.

وضعيت كتاب

فهرست مطالب در ابتداى كتاب ذكر شده و فهرست آيات، مصادر مخطوطات، مصادر و مراجع عربى چاپ شده، مصادر انگليسى در دو بخش ترجمه شده و نشده به عربى، در انتهاى كتاب آمده است. در پاورقى‌هاى كتاب نيز آدرس مطالب، ارجاعات و توضيحات مفيدى ذكر شده است.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن كتاب.
2. مختار ليثى، سميره، جهاد شيعه در دوره اول عباسى، به ضميمه گفتارى از حضرت آيت‌الله خامنه‌اى، ترجمه محمد حاجى‌تقى، تهران، مؤسسه شيعه‌شناسى، چاپ اول 1384ش.

وابسته‌ها

جهاد شیعه در دوره اول عباسی