ابن مجاهد، احمد بن موسی

    از ویکی‌نور
    ابن مجاهد، احمد بن موسی
    نام ابن مجاهد، احمد بن موسی
    نام‌های دیگر اب‍ن ال‍م‍ج‍اه‍د، اح‍م‍د ب‍ن م‍وس‍ی‌

    اب‍ن م‍ج‍اه‍د، اب‍وب‍ک‍ر اح‍م‍د ب‍ن م‍وس‍ی

    نام پدر موسی
    متولد 245ق
    محل تولد
    رحلت 20 شعبان 324ق
    اساتید ابوالزعراء عبدالرحمان بن عبدوس

    محمد بن عبدالرحمان قُنبل

    حسن بن على اشنانى

    احمد بن ابى خيثمه

    حارث بن ابى اسامه

    محمد بن يحيى كسايى صغير

    عبدالله بن احمد بن حنبل

    برخی آثار السبعة في القراءات
    کد مؤلف AUTHORCODE15815AUTHORCODE

    ابن مُجاهِد، ابوبكر احمد بن موسى بن عباس (245-20 شعبان 324ق)، مقرى بزرگ بغداد و نخستين كسى است كه قرائات سبع را رسمیت بخشيد.

    تحصیلات

    او از نوجوانى در بغداد به تحصيل پرداخت، چنان‌كه از قديمى‌ترين شيوخ او مى‌توان احمد بن منصور رمادى (د 265ق) را نام برد. ابن مجاهد از محمد بن جهم سمرى نيز ادب، علوم قرآنى و حديث آموخت.

    مهمترين استاد ابن مجاهد در قرائت ابوالزعراء عبدالرحمان بن عبدوس (د بعد 280 ق) است كه بارها قرآن را به قرائت نافع، ابوعمرو، حمزه و كسايى نزد او ختم كرده بود. وى همچنين قرائت ابن كثير را در 278ق، ظاهراً در مكه، از محمد بن عبدالرحمان قُنبل به طريق عرض فراگرفت. از ديگر مشايخ او در قرائت از حسن بن على اشنانى، احمد بن ابى خيثمه، حارث بن ابى اسامه، محمد بن يحيى كسايى صغير، عبدالله بن احمد بن حنبل و احمد بن يحيى ثعلب مى‌توان نام برد. ابن مجاهد حتى در بهره‌گيرى از هم طبقه‌هاى خود چون محمد بن جرير طبرى (د 310ق)، ابن ابى‌داوود سجستانى (د 316ق)، ابوبكر داجونى (د 324ق) و حتى ابوبكر نقاش (د 351ق) ابايى نداشته است، هرچند گفته شده كه در روايت از آنان سعى داشته است، كمتر از آنان نام برد.

    ابن مجاهد خود در مواضعى به سفرهایش به كوفه و مكه اشاراتى دارد، ولى ظاهراً دوران عمده تحصيل او در بغداد بوده است. از نظر رابطه او، به عنوان یک بغدادى، با مكاتب كوفه و بصره، بايد توجه داشت كه گرچه وى به برخى آثار بصريان چون «معانى القرآن» مبرد، نظر ستايش‌آمیزى داشته و برخى از تأليفات آنان، چون «کتاب الازمنة» قطرب را در روايت خود آورده است، ولى از تعاليم كوفيان، به ویژه فراء، بيشتر تأثير پذيرفته بود. اصطلاحات نحو كوفى كه در کتاب «السبعة» به كار رفته، نيز مؤيدى بر این گرايش اوست. به هر روى ابن مجاهد در مجامع قرائت بغداد، مدارج ترقى را پيمود و بدان‌جا رسيد ‎كه بر مقريان عصر خود، رياست يافت. ثعلب، نحوى نامدار كوفى معتقد بود كه در 286ق كسى در کتاب خدا از او داناتر نبود و گویا با وفات كسايى صغير، عرصه برای رياست وى باز شده بود.

    آوازه وى طالبان قرائت را نزد او گردمى‌آورد، تا جايى كه گفته شده، در میان شيوخ قرائت، هرگز كسى به اندازه او شاگرد نداشته است. در میان جمع كثيرى كه در درس او شركت جسته‌اند، نام كسانى چون ابن خالویه، ابوسعيد سيرافى، احمد بن نصر شذائى، ابن حبش حسین بن محمد، محمد بن عبدالله ابن اشته، ابوعيسى بكار بن احمد، ابوطاهر عبدالواحد بن عمر بزاز و ابوالمفضل شيبانى ديده مى‌شود. از جمله روايت كنندگان حديث از وى، بزرگانى چون ابوالحسن دارقطنى، ابوحفص ابن شاهين، ابوبكر ابن جعابى و ابوحفص كتانى نيز شايان ذكرند.

    رياست علمى ابن مجاهد، به همراه نزدیکى او به سران حكومت، از وى فردى بانفوذ ساخته بود كه مى‌توانست در حوادث اجتماعى زمان خود مؤثر باشد. ماسينيون بر این مطلب تكيه دارد كه ابن مجاهد از جمله افرادى بوده كه در دستگيرى و محاكمه حلاج (پيش از 309ق) نقش مؤثرى داشته‌اند، ابن مجاهد همچنين در 322ق ابن مقسم و در 323ق ابن شنبوذ را در مورد مسائل تخصصى قرائت به محاكمه كشيد و آنان را وادار به توبه كرد.

    آثار

    مهمترين اثر او «کتاب السبعة» در قرائات هفتگانه است كه طى قرون در میان اهل قرائت رواج داشته و اخيراً در مصر به چاپ رسيده است، از ديگر آثار وى نام دو عنوان «اختلاف القراءات و تصريف وجوه‌ها» و «قراءة النبى(ص)» در فهارس متأخر آمده است. در فهرست کتابخانه چستربيتى در دوبلين نام نسخه‌اى خطى با عنوان «اختلاف قراء الامصار» آمده است.

    درباره آثار يافت نشده وى، ابن نديم فهرستى به دست داده كه در برخى نسخ، فهرست مزبور تكمیل شده است.[۱]

    پانویس

    منابع مقاله

    پاکتچی،احمد، دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1377

    وابسته‌ها