مجموعه رسائل عرفانی و فلسفی
| مجموعه رسائل عرفانی و فلسفی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فاضل توني، محمد حسين (نویسنده)
دستیاری، مجید (مصحح) روح الله پور، وحيد (محقق) |
| عنوان‌های دیگر | مجموعه رسائل عرفاني و فلسفي |
| ناشر | مطبوعات ديني |
| مکان نشر | ايران - قم |
| سال نشر | مجلد1: 1386ش, |
| شابک | 964-8818-59-2 |
| موضوع | عرفان - مجموعهها
فلسفه اسلامي - مجموعهها منطق - مجموعهها |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR 1406 /ف23 |
مجموعه رسائل عرفانی و فلسفی، مشتمل بر تعدادی از رساله‌های فاضل تونی است. کتاب با تصحیح و بازنگری مجید دستیاری، تحقیق وحید روحاللهپور منتشر شده است.
ساختار
کتاب، حاوی مقدمه ناشر و متن شش رساله: «تعلیقه بر شرح فصوص الحكم»، «رسالة في المراتب الخمس»، «ترجمه رساله مراتب خمس به قلم حمید پارسانیا»، «الهیات»، «حکمت قدیم» و «منطق» است.
گزارش محتوا
کتاب با مقدمه‌ای در شرح حال نویسنده، آثار، اساتید و توضیحی درباره کتاب حاضر آغاز شده است[۱].
کتاب مجموعه رسائل عرفانی و فلسفی، مجموعه‌ای از آثار مهم مرحوم فاضل تونی است که «با بیانی رسا و شیوا بـه تـبیین و تفسیر مباحثی از شرح فصوص قـیصری، الهـیات، طبیعیات، منطق و مباحث عالی عرفان نظری پرداخته‌اند که در عین مختصر بودن، بسیار مفید است. ایشان بحثهای منطق، طبیعیات، الهیات و تعلیقه بر شرح فصوص را بـه زبـان فارسی نگاشته‌اند، اما رسـاله مـوجز و عمیق مراتب خمس که تقریرات درس عارف نامدار، میرزا هاشم اشکوری است را به زبان عربی نوشته‌اند»[۲]. خوشبختانه ایـن رسـاله تـوسط حجت‌الاسلام حمید پارسانیا به فارسی بـرگردانده شـده و در ضمن مجموعه رسائل عرفانی و فلسفی منتشر شده است[۳].
نویسنده، تعلیقه بر شرح فصوص الحكم را با این عبارات آغاز کرده است: «چنین گوید بنده خاطی فانی، محمدحسین شهیر به فاضل تونی، که چون کتابت شرح فصوص الحكم تصنیف عارف کامل داوود بن محمود قیصری ساوی از مهمترین کتب اهل عرفان است و عمده در فهم کتاب فصوص الحكم مقدماتی است که شارح در اول کتاب ذکر کرده و فهم بعضی از عبارات آن مشکل و محتاج به توضیح و بیان است، لذا بر آن شدم که بر پاره‌ای از عبارات مشکله آن به‌نحوی که از اساتید عظام شنیده یا از کتب اهل عرفان استفاده کرده‌ام، شرحی بنویسم تا فهم آن کتاب بر قارئین محترم آسان گردد و در انجام این مقصود از خدا استعانت می‌جویم و این رساله را به نام تعلیقه بر شرح فصوص مسمی ساختم»[۴].
تونی، رساله مراتب خمس را اگرچه با این عنوان یاد کرده است، اما در آن تنها به شرح برخی از مراتب پرداخته که مستقر در حضرات خمس نیست، ولکن رساله مشتمل بر مطالب مربوط به بعضی از مراتب خمس، از جمله: اشاره به امتیاز اسماء ذات و اسماء ذاتی، بیان نهایت حکمی که درباره حق می‌توان نمود، تبیین محدوده علم انسان کامل و مسئله بداء و وجه خوف کمل و جزع و بکاء آنان. همچنین در رساله به‌مناسبت برخی از عبارات صدرالمتألهین در اسفار که در باب نسبت تردد و ابتلاء به خداوند و مسئله بداء می‌باشد نیز آمده است و به‌گونه‌ای بدیع توضیح داده شده و به‌مناسبت تعلیقه مرحوم حکیم سبزواری در شرح عبارات صدرالمتألهین بررسی و نقد شده است[۵].
در ابتدای رساله الهیات چنین می‌خوانیم: «حکما حکمت الهی به معنای اعم را چنین تعریف کرده‌اند: «حکمت الهی علمی است که در آن از احوال موجود مطلق، از آن جهت که موجود مطلق است بحث می‌شود» و بنابراین موضوع آن، موجود مطلق است بما هو موجود مطلق. اما غایت و فایده الهیات نیل به سعادت حقیقی است؛ یعنی اتصال نفس انسانی به عقل فعال به سبب انتقاش آن به صور علمیه موجودات. مقاصد و مباحث علم الهیات، یا بحث از عوارض و اوصاف موجود بما هو موجود است و یا بحث از ذوات است و ذوات یا مقولات عشر است، که مانند انواع است برای موجود بما هو موجود و یا اسباب قصوی است برای هر موجود معلولی، پس علم الهیات مشتمل بر سه مقصد است: امور عامه، جواهر و اعراض و الهیات بمعنی الاخص که در آن از ذات و صفات و افعال خدای متعال بحث می‌شود[۶].
شیوه آثار نویسنده در رسائل، همچون درس ایشان، روشنی و وضوح، در کنار ظرافت و نـکته‌گویی اسـت. درج اشعار و امثال و آیات و روایات مناسب، از ویژگی‌های سبکی اوست. دقت در اشعاری که برگزیده و آورده، نشانگر تبحّر وی بر ادبیات شاعرانه فارسی است. خاصه اشعار عرفانی که وی با تسلطی خاص از تکبیتها یـا مـجموعه‌های شعر بـهره می‌گرفته است. در بیان و شرح مباحث درازگویی نمی‌کند و ظاهرا از اطناب اجتناب اکید داشته؛ زیرا در هیچ کجا مثلاً وارد مـباحث لغوی یا حاشیه‌ای نمی‌شود، مگر بالضروره و برای تکمیل یک بحث عـمیق کـه درنـگی خاص میطلبد. تنها حاشیه‌های او در این عرصه، همان اشعار و اشارات عرفانی و لطایف حکمی است که ذائقه و ذوق مـطلب، طـلب چنین جستارهایی را دارد. گزینشهای وی در عبارات مورد شرح، گزینش قضایا و جستارهای اصلی و پایه در همان مـباحث اسـت و ایـن مسئله در رساله عالی تعلیقه بر شرح فصوص به‌وضوح و درخشش دیده می‌شود؛ امـری که می‌تواند نمونه‌ای برای مدرسان حوزوی و استادان دانشگاهی ما تلقی شود. دو رساله الهـیات و حکمت قدیم، بی‌گمان از بـهترین رسـائل در فلسفه کلاسیک اسلامی است و خصلت درسی درجه اول دارد. بد نیست به‌جای بسیاری از جزوات و کتب غامض یا کم‌مایه در برخی از دانشگاه‌ها و حوزه‌ها، این متون مورد استفاده قرار گیرد؛ به شرط آنکه معلمان آزمـوده‌ای از پس آنها برآیند. به‍‌هرحال کلیه این آثار دارای خصلت عالی مدرسه‌ای هستند و چه به‌عنوان منبع و مأخذ تحقیق و چه به‌عنوان متن درسی، بسیار قابل استفاده و ارزشمند می‌باشند[۷].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدای کتاب و نمایه آیات، احادیث، اعلام و گروه‌ها، کتاب‌ها، اصطلاحات و اشعار در انتهای آن ذکر شده است. در پاورقی‌های کتاب توضیحات مفیدی ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- رضوی، مسعود، «جستار: سالک حکمت»، پایگاه مجلات تخصصی نور، کتاب ماه دین، مرداد 1389، شماره 154، صفحه 85 تا 88.