نهج المحجة في إثبات إمامة الاثني‌عشر عليهم‌السلام
نهج المحجة في إثبات إمامة الاثنی عشر علیهم‌السلام، اثر شیخ علی‌نقی احسائی (متوفی 1246ق)، کتابی است در دو جلد به زبان عربی با موضوع کلام اسلامی. نویسنده در این اثر به بیان فضائل امامان دوازدگانه شیعه، به‌ویژه امیرالمؤمنین علی(ع) می‌پردازد. نویسنده مدعی است در این راستا، روایات اهل سنت را مبنا قرار داده و اگر روایاتی از احادیث شیعه را هم بیان کرده، از باب تأکید مطلب اخبار اهل سنت است.
| نهج المحجة في إثبات إمامة الاثنی عشر علیهم‌السلام | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | احسائی، علی‌نقی بن احمد (نويسنده) |
| ناشر | الرضائی العدل الإسلامي |
| مکان نشر | ایران - تبریز عراق - نجف اشرف |
| سال نشر | مجلد1: 1370ق , مجلد2: 1373ق , |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| کد کنگره | |
در ابتدای کتاب مقدمه مفصلی که حاوی زندگینامه نویسنده و برخی مباحث دیگر است به قلم علی بن موسی حائری نوشته شده است.
ساختار
کتاب دو جلد دارد. جلد اول حاوی مقدمه مترجم، مقدمه مصنف و محتوای مطالب در پنج فصل؛ و جلد دوم در ادامه محتوای مطالب از فصل ششم تا دهم و خاتمه کتاب است.
گزارش محتوا
نویسنده در ابتدای متن کتاب به حمد و ثنای الهی می‌پردازد و پس از ذکر آیه «وَ مِمَّنْ خَلَقْنَا أُمَّةٌ يَهْدُونَ بِالْحَقِّ وَ بِهِ يَعْدِلُونَ» ﴿ اعراف: ١٨١﴾ می‌گوید: خداوند این افراد را با آیه شریفه «لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ» ﴿ بقره: ١٢٤﴾ مشخص کرده است. وی سپس با ذکر آیه تطهیر «إِنَّمَا يُرِيدُ اللَّـهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيرًا» ﴿احزاب: ٣٣ ﴾ یادآور می‌شود که خداوند متعال، اهلبیت معصومین(ع) را از میان امت اسلام، برگزیده است.
احسائی سپس با عبارت «و بعد فیقول المحتاج الی عفو ربه الکریم علی‌نقی بن احمد بن زین‌الدین الاحسائی» می‌گوید: چون تعصب عامه (اهل سنت) و انکارشان در فضائل آل محمد(ص) و لجبازیشان در احتجاج و شگفتی‌شان در این لجبازی را دیدم و حتی مشاهده کردم که در این امر تا جایی پیش رفته‌اند که روایات مشهور و متواتر نزد خودشان را هم کنار نهاده‌اند. از طرفی هم دیدم جاهلان از دو فریق در تاریکیهای و لبه پرتگاه‌ها ایستاده‌اند و دوست ندارند حرف حق را شنیده و به راه بیایند (به تعبیر نویسنده: لا یهتدون سبیلا و لا یعرفون من الحق دلیلا) و هرکدام از روی لجاجت گوش خود را گرفته‌اند و حرف دیگری را نمی‌شنوند، ثابت بر اعتقادات خودشانند و بر یقین (جهل مرکب) خودشان اصرار دارند؛ چون این امور را دیدم، بر خودم واجب دانستم که از میان احادیثشان، آنچه در میان اوراق پراکنده شده را جمع آورم و آنچه از روایاتی که حجت واضحه بر خاص و عام آنان از اختصاص حق به آل محمد و شیعه آنان دارد و اهل نفاق این روایات را متشتت کرده‌اند، تألیف نمایم. در این کتاب براهین قاطعی برای منصفین وجود دارد که کفایتشان می‌کند در این‌که بر خصم خود با اقوال خودشان، احتجاج کنند و از طریقه خودشان آنان را محکوم نمایند و اگر هم احیاناً روایاتی افزون بر روایات مخالفین وجود دارد از این باب است که اجماع بر ثبوت این ادعا حاصل شود و اتفاق بر تحقیق مدعا را نشان دهیم و ازاینروست که گاهی روایاتی از اخبار اهلبیت(ع) را که به لحاظ مضمون و محتوا با روایات مخالفین از اهل سنت سازگار بوده را به جهت تأیید مطالب آنان و نشان دادن اجماع مسلمین بر این امر، ذکر کرده‌ایم. نویسنده پس از بیان این امور می‌گوید این کتاب را «نهج المحجه» نام نهادم و بر یک مقدمه و ده فصل و یک خاتمه مرتبش کردم.[۱]
محتوای مطالب کتاب سرشار از فضائل اهلبیت(ع) خاصه امیرالمؤمنین علی(ع) است و قضایای گوناگون در مورد آن حضرت در این اثر توضیح داده شده است. البته به لحاظ حجم مطالب، قضایای مربوط به امیر مؤمنان در جلد اول کتاب حجم بیشتری به خود اختصاص داده است و در جلد دوم درباره سایر اهلبیت(ع) و ابوطالب و... هم مطلب داریم. بهعنوانمثال هشت ویژگی از امیر مؤمنان علی(ع) اینگونه ذکر شده است:
اول ایمان او به الله تعالی؛ ایمان کاملی که خود آن حضرت(ع) با عبارت «لو کشف الغطاء ما ازددت یقینا» از آن یاد کرده‌اند و این در حالی است که ابراهیم(ع) که افضل انبیای اولوالعزم است از خداوند خواست که شهود عیانی برای او فراهم کند تا به وعده الهی اطمینان حاصل نماید. همچنین موسی(ع) از کوه طور که بازگشت و دید قومش توسط سامری گمراه شده‌اند، عنان از کف داد و چهار عدد از الواح را از روی عصبانیت شکست درحالیکه علی(ع) به سلیم بن قیس فرمود: لم اکن بما صنوا حین عاینته باعلم منی به و لا اشد یقینا به منی قبل ذلک بل انا بقول رسول‌الله(ص) اشد یقینا لما عاینت و شاهدت... یعنی اعتماد من به قول پیامبر خدا(ص) بیش از آن چیزی است که با دو چشمم می‌بینم.
دومین ویژگی آن حضرت(ع) سبقت در ایمان به پیامبر اکرم(ص) بود؛ در این نشأه و دنیا در زمانی که پیامبر دعوتش را آغاز کرد و اولین کسانی که دعوت آن حضرت در عالم ارواح پذیرفته است، بر اساس روایات اسلامی.
سوم: افتخار همسری فاطمه زهرا(س). در روایتی از امام صادق(ع) نقل شده که اگر خداوند تبارکوتعالی امیرالمؤمنین علی(ع) را برای فاطمه زهرا(س) خلق نکرده بود، روی زمین هیچ کفوی برای آن بانو پیدا نمی‌شد. در روایات اهل سنت هم داریم که پیش از علی(ع)، ابوبکر و عمر، فاطمه(س) را از پیامبر خدا(ص) خواستگاری کردند و جواب منفی شنیدند.
چهارم و پنجم: پدری حسن و حسین(ع) که به اجماع مسلمانان، سرور جوانان بهشتند و شکی نیست که انبیاء نیز در جوانان اهل بهشت داخلند و ازاینرو حسن و حسین سرور انبیاء در بهشت هستند.
ششم و هفتم: امربه‌معروف و نهی از منکر. آن حضرت درباره دین خداوند با هیچکسی خویشاوندی نداشت و روایات زیادی از فریقین درباره عدالت آن حضرت وجود دارد [که ماجرای عقیل یکی از آنهاست].
هشتم: قضاوت آن حضرت بر اساس کتاب الهی و استقامتش بر حدود الهی.
نویسنده، پس از ذکر این هشت مورد، به سخن از افضلیت علی(ع) بر انبیاء می‌پردازد و می‌نویسد: از مواردی که دلالت بر افضلیت علی(ع) بر انبیاء می‌کند (همانطور که رسول خدا، افضل بر انبیاء بودند) این است که خداوند از انبیاء خودش میثاق بر وحدانیت خودش و رسالت محمد مصطفی(ص) و ولایت علی(ع) گرفته است. روایات در این موضوع نیز از طرق اهل سنت نقل شده است مثلاً روایت ابونعیم محدث در کتابی که از «الاستیعاب» استخراج کرده است....[۲]
وضعیت کتاب
جلد اول کتاب در چاپخانه عدل اسلامی نجف اشرف و جلد دوم در چاپخانه رضایی تهران به چاپ رسیده است. فهرست محتوای مطالب در انتهای هر جلد به‌صورت مجزا ذکر شده و در انتهای جلد دوم پیش از فهرست مطالب، فهرست اغلاط چاپی آمده است.
پس از پایان مطالب کتاب در جلد اول آمده است: بر اساس اعتماد بر تصحیح دقیقی که روی این اثر انجام گرفته، جدول اشتباهات و اغلاط در آخر کتاب ارائه نشده است ولی ممکن است گاهی برخی خطاها و اشتباهات جزئی مانند افزایش یک نقطه یا کمبود آن و یا زیادت الف یا کمبود آن و مانند این امور، رخ داده باشد که از روی سهو و نسیان بوده که از لوازم انسان‌هاست. ما اصلاح این موارد را بر عهده ذکاوت و فهم خواننده گرامی، گذاشته‌ایم.[۳]
پانویس
منبع مقاله
مقدمه و متن کتاب.