هداية الأصول (شرح فارسی باب حادی‌عشر)

    از ویکی‌نور
    هداية الأصول
    هداية الأصول (شرح فارسی باب حادی‌عشر)
    پدیدآورانمؤلف ناشناخته (قرن 10ق) (نویسنده)

    حلی، حسن بن یوسف (نویسنده)

    تاجبخش، اسماعيل (مصحح)
    عنوان‌های دیگرالباب الحادي عشر. شرح شرح فارسی بر باب حادي عشر
    ناشرمجلس شورای اسلامي، کتابخانه موزه و مرکز اسناد
    مکان نشرايران - تهران
    چاپ1
    موضوعحلي، حسن بن يوسف، 648 - 726ق. الباب الحادي عشر - نقد و تفسير کلام شيعه اماميه - قرن 8ق. - نقد و تفسير
    زبانفارسی عربی
    تعداد جلد1
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏210‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏8‎‏ ‎‏ب‎‏204‎‏22
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    هداية الأصول، شرح فارسی باب حادی‎عشر ابومنصور حسن بن یوسف بن مطهر حلی، معروف به حلی (وفات 726ق) است. نگارنده این اثر، مؤلفی ناشناس به نام «هدایت‌الله» است که از شرح زندگانی و میزان دانش او اطلاع دقیقی در دست نیست. تاریخ تألیف این شرح آن‎گونه که از آخر کتاب برمی‌آید، دوم ذ‌ی‌قعده 981ق، است[۱].

    کتاب با کوشش دکتر اسماعیل تاج‎بخش، تصحیح و چاپ شده است.

    کتاب باب حادی‎عشر از منابع و متون کلاسیک علم کلام بشمار می‌آید. این کتاب دو شرح بسیار مشهور دیگر نیز دارد: «النافع يوم الحشر» نگاشته فاضل مقداد و «مفتاح الباب» اثر مخدوم حسینی که این دو شرح به کوشش دکتر مهدی محقق تحقیق و منتشر شده است[۲].

    اثر حاضر، یعنی «هداية الأصول»، از نسخه‌های منحصربه‎فردی است که مجموعاً دارای پنجاه صفحه و هر صفحه حدود بیست‎ودو سطر است[۳].

    شارح در گزارش باب حادی‎عشر به زبان فارسی، بیش از هر چیز از دو شرح فاضل مقداد و مخدوم حسینی و سخنان خواجه طوسی در «تجريد الاعتقاد» سود جسته است؛ اما سخن او در پاره‌ای موارد، دشوار و پیچیده و نامفهوم است که مصحح در حد توان خویش پاره‌ای از آنها را باز نموده است[۴].

    گفتنی است که کاتب نسخه، کم‎سواد و بی‌دقت بوده است و خواننده گرامی در جای‎جای کتاب، این ضعف و کاستی را ملاحظه خواهد نمود و اگر شرح فاضل مقداد و مخدوم حسینی نبود، تصحیح این کتاب ناممکن به نظر می‌رسید[۵].

    «هداية الأصول»، برخلاف شرح مخدوم حسینی، شرح مزجی نیست، بلکه شرحی است بر مبنای «قال» و «أقول» که گاهی نقد آرای فلاسفه و متکلمان اشعری و معتزلی نیز در آن دیده می‌شود. هدف هدایت‌الله آن است که از عقاید کلامی شیعه، عالمانه دفاع کند. او خود شیعه است و شیعیان را «فرقه ناجیه» می‌نامد[۶].

    چند نکته:

    1. از ویژگی‎های نثری این کتاب آن است که همچون پاره‌ای از متون قدیم، واژه «چنانچه» در همه جای کتاب، در معنای موصولی و به معنی «چنان‌که» به‌کار رفته است و معنای شرطی به معنای «اگر» ندارد.
    2. عبارت «هر محل که» به معنای «هرگاه»، «هرجا» و «اگر» بسیار به‌کار رفته است.
    3. واژه‌هایی همچون لغة، معرفة، جهة و علة در متن به‌ترتیب به‌صورت لغت، معرفت، جهت و علت و واژه آینه به شکل «آئینه» به‌کار رفته است.
    4. ازآنجاکه تنها یک دست‎نوشت از این اثر شناخته شده، مبنای تحقیق ما بر همین دست‎نوشت بوده که در پاورقی‎ها از آن با حرف رمز «س» یاد شده و برای سهولت مراجعه با شماره‌های داخل دو قلاب، به صفحات آن اشاره شده است.
    5. مصحح کتاب در پاورقی صفحه اول کتاب، وجه تسمیه باب حادی‎عشر را توضیح داده تا وجه تسمیه «هداية الأصول» نیز روشن شود[۷].

    فهرست مطالب در ابتدای کتاب و فهارس آیات، روایات، کسان و مطالب کتاب در انتهای آن ذکر شده است. در پاورقی‎های کتاب، اختلاف نسخ، معانی آیات و توضیح برخی از عبارات ذکر شده است.

    در آغاز کتاب، مقدمه‌ای از سید محمدعلی احمدی ابهری، رئیس کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، درباره نسخه‌های خطی کتابخانه مجلس شورای اسلامی، از جمله نسخه خطی کتاب حاضر و همچنین فعالیت‎های آن کتابخانه در زمینه تصحیح و احیای نسخ خطی، درج شده است.

    پانویس

    1. ر.ک: مقدمه مصحح، ص11
    2. ر.ک: همان
    3. ر.ک: همان
    4. ر.ک: همان، ص12
    5. ر.ک: همان
    6. ر.ک: همان
    7. ر.ک: هما ن، ص13-12

    منابع مقاله

    مقدمه مصحح و متن کتاب.

    وابسته‌ها

    تجريد الاعتقاد