دامغ الباطل و حتف المناضل

    از ویکی‌نور
    دامغ الباطل و حتف المناضل
    دامغ الباطل و حتف المناضل
    پدیدآورانیمانی، علی بن ولید (نویسنده) غالب، مصطفي (محقق)
    ناشرمؤسسة عزالدين
    مکان نشرلبنان - بيروت
    چاپ1
    موضوعاسماعيليه - عقايد

    اسماعيليه - دفاعيه‌‏ها و رديه‌‏ها

    غزالی، محمد بن محمد، 450 - 505ق. فضايح الباطنيه - دفاعيه‌‏ها و رديه‌‏ها
    زبانعربي
    تعداد جلد2
    کد کنگره
    ‏BP‎‏ ‎‏215‎‏/‎‏6‎‏ ‎‏/‎‏و‎‏2‎‏د‎‏2
    نورلایبمطالعه و دانلود pdf

    دامغ الباطل و حتف المناضل، نوشته علی بن ولید (داعی مطلق اسماعیلی)، با تحقیق دکتر مصطفی غالب، کتابی است دو جلدی به زبان عربی با موضوع ادیان و مذاهب. این کتاب، واکنشی است به «فضائح الباطنية» ابوحامد غزالی و در پاسخ به آن نوشته شده است. نویسنده، به دفاع از باطنیه اسماعیلی و رد مخالفان آنها پرداخته است. او به‌صورت فصل فصل و فقره فقره عبارات غزالی را نقل و نقد می‌کند.

    ساختار

    کتاب دارای دو جلد است؛ جلد اول، شامل مقدمه محقق، مقدمه مؤلف و محتوای مطالب تا باب هشتم است و جلد دوم، ادامه مطالب است در باب‌های نهم و دهم (محتوای مجموع دو جلد در ده باب ارائه شده است).

    گزارش محتوا

    این کتاب، صورت واضحی است از جدل دینی و بحث اعتقادی که حول فرقه‌های اسلامی دور می‎زند. کتاب دامغ الباطل و حتف المناضل، از کتاب‌های نادر و مفقودشده اسماعیلیه است که سزاوار تحقیق است. این اثر علاوه بر اینکه در رد ابوحامد غزالی نوشته شده، در خلال مباحثش، دیدگاه‌ها و آرای اسماعیلیه در بسیاری از مواضع فقهی و فلسفی و عرفانی را که دعوت اسماعیلیه در اعتقادات دینی‌ا‎شان بر آن بنیان شده، بیان می‌دارد[۱].

    داعی مطلق، علی بن ولید، در فقره فقره کتاب «فضائح الباطنية» غزالی مناقشه کرده و اشکالات و سؤالات وی را با روشی دقیق و علمی رد کرده است. او در رد غزالی، بسیاری از نظریات معروف اسماعیلیان را انسجام بخشیده و به‌کار گرفته است. همچنین از آیات قرآنی و احادیث معصومان(ع) که اعتقادات اسماعیلیان را تأیید می‌کند، شاهد آورده است. او معتقد است: آنچه را غزالی در «فضائح الباطنية» نوشته، حاصل املای شرایط خشن سیاسی آن زمان است که بر جهان اسلام سلطه یافته بوده و سپس اندکی درباره آن شرایط توضیح می‌دهد[۲].

    وی، پدید آمدن حرکات و دیدگاه‌های باطنی با این سرعت را نتیجه طبیعی عوامل اجتماعی و سیاسی و دینی آن دوره، به‌ویژه ستم‎ها و خفقان دوره بنی‎عباس می‌داند. او معتقد است، طبیعی است که خلفای عباسی برای مقابله با فاطمیان مغرب و مصر که کیش اسماعیلی داشتند، ساکت ننشینند. یکی از کارهای آنان تکلیف ابوحامد غزالی از جانب خلیفه المستظهربالله بود به نوشتن کتابی در رد اسماعیلیه که حاصل آن «فضائح الباطنية» شد؛ خود غزالی در مقدمه کتاب به این امر تصریح می‌کند[۳].

    از نظر محقق، کتاب غزالی در رد اسماعیلیه صرفا از روی اغراض سیاسی نوشته شده و پاسخ‎های علی بن ولید به وی پاسخ‎هایی دقیق و علمی هستند[۴].

    دکتر مصطفی غالب، کتاب را بدون هیچ تعلیق یا حذف عبارتی ارائه کرده و علت این امر را ضرورت تقدیم میراث علمی به همان صورتی که بوده، ذکر می‌کند[۵].

    کتاب «دامغ الباطل» شامل دو جلد است که نویسنده در آن، اصطلاحات اسماعیلی را در 12 باب شرح داده است. بخش اول، دربردارنده شرح حال خودِ غزالی و تغییر دین و تلون مذاهبش است. بخش دوم، پاسخ‎ها به او در شرحش است. بخش سوم، متضمن ردیه و پاسخ به بخش اول کتاب غزالی در ذکر روش بحث وی از سیاق کتابش می‎باشد. بخش چهارم، شامل ردیه بر او در آنچه در باب ثانی شرح کرده می‎باشد؛ او در باب دوم، باطنیه را ملقب به القابی نموده است. پنجمین بخش، ردیه‌ای از او بر بخش سوم کتاب غزالی است؛ غزالی در این بخش، درجات حیله‌های باطنیه در تلبیس را ذکر کرده است. بخش ششم کتاب، ردیه بخش چهارم کتاب غزالی است؛ غزالی عباراتی در نقل مذهب باطنیه به‌صورت تفصیلی دارد که از نظر علی بن ولید، باطل و یاوه است. هفتمین بخش این اثر، ردیه بخش پنجم «فضائح الباطنية» غزالی است؛ غزالی عباراتی را در تأویلات ظواهر قرآن توسط باطنیه ذکر کرده است. ابوحامد، در بخش ششم کتابش ادله عقلی باطنیه اسماعیلیه را مورد ایراد قرار داده است و داعی مطلق، در بخش هشتم دامغ الباطل، به رد آن پرداخته است. ابوحامد غزالی در بخش هفتم کتابش، استدلال آنان بر نص بر امام معصوم را ذکر کرده، در بخش هشتم مقتضای فتوای شرع را و در بخش نهم، برهانی عقلی بر رد باطنیه اقامه کرده است. علی بن ولید به‌ترتیب در بخش‎های نه، ده و یازده این کتاب، به رد مطالب بخش‎های هفتم، هشتم و نهم فضائح باطنیه پرداخته است. داعی مطلق، در بخش دوازدهم این کتاب، به رد کلی غزالی و دیگر معترضین بر باطنیه، می‌پردازد[۶].

    وضعیت کتاب

    فهرست مطالب هر جلد در انتهای آن آمده است. صفحات 5 تا 7 جلد اول و 4 و 5 جلد دوم، حاوی تصاویری از نسخه خطی کتاب است. محقق در تصحیح این اثر از سه نسخه خطی استفاده کرده و آنها را با حروف «د»، «ی» و «ه‍» علامت‎گذاری کرده است. وی از همه یاری‌گران در تکمیل این اثر، به‌ویژه صادق کمونه و هانری کربن، تشکر کرده است.[۷].

    پانویس

    1. ر.ک: مقدمه محقق، ص15
    2. ر.ک: همان
    3. ر.ک: همان، ص16-17
    4. ر.ک: همان، ص17
    5. ر.ک: همان
    6. ر.ک: همان، ص18
    7. ر.ک: مقدمه محقق، ص23-24؛ مقدمه مؤلف ص30-31

    منابع مقاله

    مقدمه و متن کتاب.

    وابسته‌ها

    فضائح الباطنية