تلخيص كتاب العبارة

تلخيص كتاب العبارة
پدیدآوران	ابن رشد، محمد بن احمد (نویسنده)
ناشر	الهيئة المصرية العامة للکتاب
مکان نشر	مصر - قاهره
سال نشر	1981م
چاپ	1
موضوع	ابن رشد، محمد بن احمد، 520 - 595ق. العباره فلسفه اسلامی - متون قدیمی تا قرن 14
زبان	عربي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏BBR‎‏ ‎‏649‎‏ ‎‏13‎‏60
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تلخيص كتاب العبارة، چنان‎که از نام آن پیداست، خلاصه‎‎ای از «كتاب العبارة» از کتاب «ارگانون» یا «منطق» ارسطو است که توسط ابن رشد، صورت گرفته است.

شرح‎های ابن رشد بر آثار ارسطو را می‌توان به سه دسته تقسیم کرد: شرح‎های مفصل و بزرگ که «تفسیر» یا «شرح» نامیده می‌شوند، خلاصه‌های نوشته‌های ارسطو که «جامع» و در جمع «جوامع» نام دارند و شرح‎های متوسط موسوم به «تلخیص» که اثر حاضر نیز از جمله آنها می‎باشد. شیوه کار ابن رشد در شرح‎های متوسط یا «تلخیص‎ها»، معمولا بدین صورت است که وی ابتدا کلمات اول متن ارسطو را نقل و سپس بقیه مطالب را به زبان خودش شرح می‌دهد و توضیحات و نظریات شخصی و مطالبی از منابع فیلسوفان اسلامی نیز بر آنها می‌افزاید؛ به‌گونه‌ای که اثر به‌صورت نوشته مستقلی آشکار می‌شود که گفته‌های ارسطو و ابن رشد به هم آمیخته شده و نمی‌توان آنها را از یکدیگر تشخیص داد که این روش در اثر حاضر، تا حدودی به چشم می‌خورد.

کتاب به قلم محمود قاسم تحقیق و با دو مقدمه از تشارلس بترورث (مصحح) و احمد عبدالمجید هریدی (مصحح) آغاز شده است. در مقدمه نخست، به این نکته اشاره شده است که اثر حاضر، جزء دوم از اجزای هشت‎گانه تلخیص ابن رشد از کتاب‌های ارسطو در علم منطق که به «ارگانون» معروف است می‎باشد و پیش از آن، تلخيص کتاب مقولات و تلخیص ایساغوجی، به چاپ رسیده است..

در مقدمه دوم، به بیان این نکته پرداخته شده است که ابن رشد، در تلخیص کتاب مقولات، ترتیبات و تقسیمات کتاب ارسطو را رعایت کرده و کتاب خویش را بر همان اساس، مرتب نموده است، اما در این کتاب، با این تصور که رعایت ترتیب کتاب ارسطو، مانع از شرح و تلخیص عبارات و مطالب خواهد گردید، از این متابعت عدول کرده است و مطالب را به روشی متفاوت و خاص، ارائه نموده است؛ بدین‎گونه که مطالب کتاب ارسطو را به پنج فصل تقسیم و در هریک از آنها، فصل یا فصولی را که متناظر با کتاب ارسطو می‎باشد، آورده است. سپس بدون آوردن کلمه «قال» (که معمولا پس از آن کلام ارسطو را نقل می‌کند) – مگر در چند مورد - موضعی که ارسطو بدان پرداخته را شرح کرده است؛ درصورتی‎که در تلخیص کتاب مقولات این امر بارها تکرار شده است..

ابن رشد در این کتاب، فقط پنج مرتبه از عبارت «قال» استفاده کرده و در اولین مرتبه (که در ابتدای کتاب می‎باشد)، کلامی پس از آن آمده که بعید است از ارسطو باشد و در دو مرتبه دیگر که از این عبارت استفاده شده، پس از «قال» عبارتی آمده که مناظر و مشابه با نص ارسطو در «كتاب العبارة» نمی‎باشد.

چنان‎که اشاره شد، ابن رشد کتاب خویش را به پنج فصل تقسیم نموده است. فصل نخست که به‎مثابه مقدمه یا مدخل کتاب می‎باشد، به سه قول تقسیم شده است: قول اول در اسم، قول دوم در کلمه (فعل) و قول سوم در قول (جمله). دو قول نخست، زمینه «قول جازم» (جمله خبریه) را که ارسطو و ابن رشد، آن را عرض اصلی کتاب، شمرده‌اند، فراهم می‌سازد. ابن رشد در این تمهید، همانند ارسطو، به بحث از اصطلاحات پرداخته و در ابتدا، لفظ را تعریف نموده و پس از آن، به شرح تفصیلی اسم، کلمه و قول مبادرت نموده است..

در فصل دوم، ابتدا به بحث از اصناف معانی و متقابلات شش‎گانه پرداخته شده و سپس، موضوع و محمول به‎حسب این متقابلات توضیح داده شده است..

ابن رشد فصل سوم کتاب را به بیان قضایای ثنائی و ثلاثی اختصاص داده و در فصل چهارم، به توضیح قضایای دارای جهات و بدون جهات، پرداخته است.. در فصل آخر کتاب نیز به بررسی اقاویل متقابله و اینکه کدام‎یک از آنها از تضاد شدیدتری برخوردارند، بحث شده است..

فهرست مطالب در ابتدا و فهرست‎های اعلام (شامل دو بخش: الف)- ارسطو (مواضعی که در آنها ارسطو ذکر شده، مواضعی که به وی اشاره گردیده و مواضعی که به اقوال او شده است)؛ ب)- سایر اعلام)؛ کتب مذکور در متن و مقابله فقرات «تلخيص كتاب العبارة» ابن رشد با نصوص «كتاب العبارة» ارسطو، در انتهای کتاب آمده است.

در پاورقی‎ها که توسط مصححین نوشته شده است، علاوه بر اشاره به اختلاف نسخ، به توضیح برخی از مطالب متن، پرداخته شده است..

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. خراسانی، شرف‌الدین، دائرة‎المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران، مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، چاپ دوم، 1374.