كشف البراهين في شرح رسالة زاد المسافرين
| كشف البراهين في شرح رسالة زاد المسافرين | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | ابن ابی‌جمهور، محمد بن زین‌الدین (نویسنده)
مسبح، وجيه بن محمد (محقق) ناصر خسرو (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | زاد المسافرين. شرح |
| ناشر | مؤسسة ام القري للتحقيق و النشر |
| مکان نشر | لبنان - بيروت |
| چاپ | 1 |
| موضوع | فلسفه اسلامي - متون قدیمی تا قرن 14
ناصر خسرو، 394 - 481ق. زاد المسافرين - نقد و تفسير نثر فارسی - قرن 5ق. |
| زبان | عربي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BBR 614 /ز203 الف3 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
كشف البراهين في شرح رسالة زاد المسافرين، اثر محمد بن ابی‌جمهور احسائی، به تحقیق وجیه بن محمد مُسبّح، کتابی است به زبان عربی با موضوع کلام اسلامی. نویسنده در این اثر، در هفت فصل، مباحث مربوط به اصول پنجگانه عقیدتی شیعی (توحید، عدل، نبوت، امامت و معاد) را بیان کرده است.
ابن ابی‌جمهور احسائی در خاتمه، تاریخ فراغت از املای این کتاب را شامگاه چهارشنبه، هفدهم ذیحجه 878ق، در مشهد رضوی(ع)، ذکر می‌کند[۱].
ساختار
کتاب، دارای مقدمه محقق، مقدمه مؤلف، محتوای مطالب در هفت فصل و خاتمه است. نویسنده در نگارش این اثر از منابع متعدد لغوی، تاریخی، روایی، تفسیری و... از منابع شیعی و سنی به زبان عربی استفاده کرده که برخی از آنها پس از قرآن کریم و نهج‌البلاغه، عبارتند از: لسان العرب ابن منظور؛ سیره ابن هشام؛ مقدمه ابن خلدون؛ صحیح بخاری؛ ملل و نحل شهرستانی؛ مقالات الإسلاميين علی بن اسماعیل اشعری؛ کافی کلینی؛ توحید صدوق؛ مستدركات أعيان الشيعة؛ تاریخ طبری؛ فهرست ابن ندیم؛ الأعلام زرکلی؛ وسائل الشيعة شیخ حر عاملی؛ مسند و فضائل الصحابة احمد بن حنبل؛ الكامل في التاريخ ابن اثیر؛ المعجم الكبير طبرانی؛ المناقب خوارزمی؛ بحار الأنوار علامه مجلسی؛ ينابيع المودة قندوزی؛ التفسير الكبير فخر رازی و..[۲].
گزارش محتوا
ابن ابی‌جمهور در اصل رساله «زاد المسافرين» مینویسد: «فهذه رسالة مشتملة علی ما يجب علی المكلف اعتقاده من العقائد الكلامية و المسائل الأصولية، سمّيتها بزاد المسافرين في أصول الدين»[۳]. ترجمه: «این رساله‌ای است دربردارنده، مباحثی کلامی از اصول اعتقادات که باور به آن بر مکلف واجب است. من، آن را زاد المسافرين في أصول الدين، نام نهادم».
وی سپس در توضیح عبارت فوق (در عبارات كشف البراهين که شرح زاد المسافرين است،) مینویسد: منظورش از رساله، کتاب است و از عقاید کلامیه، علم کلام[۴]. وی آنگاه وجوهی را در سبب نامگذاری علم کلام به این اسم، ذکر می‌کند[۵]، مراد از مسائل (مبادی، مسائل و موضوعات) را روشن می‌کند[۶] و وجوهی را در برتری این علم بر سایر علوم ذکر مینماید[۷].
ابن ابی‌جمهور، درباره ترتیب فصول مسائل مطرحشده در کتاب، مینویسد: مطالب این کتاب در هفت فصل ترتیب یافته است. وجه حصر مباحث در هفت فصل این است که آنچه از آن بحث می‌شود، یا ذات و متعلقات ذات است و یا افعالِ ذات. در بحث از ذات هم یا از تصور آن چیز نزد عقل و تمیّز آن از سایر موجودات صحبت می‌کنیم یا از صفات مختص به آن؛ پس [در این علم] اولین مورد، بحث از اثبات واجب الوجود خواهد بود که فصل اول کتاب به آن پرداخته است. دومین مورد، بحث از صفات است که آنهم یا ثبوتیه است و یا سلبیه. بحث از صفات ثبوتیه در فصل دوم و صفات سلبیه در فصل سوم، مطرح می‌گردد [تا اینجا بحث از ذات و متعلقات، یعنی اولین مورد از بحث از شیء بود و اکنون به سراغ مورد بعدی، یعنی افعال میرویم]؛ بحث از افعال، یا از افعال مطلق بهطور عموم است یا از افعال خاص که از اولی در فصل چهارم تحت عنوان عدل بحث می‌شود و اما دومی (افعال خاص)، یا مربوط به سرای دنیا است و یا به زندگانی اخروی ارتباط دارد؛ مباحث مربوط به زندگانی اخروی (یعنی دومین مورد از تقسیم اخیر) در فصل هفتم و تحت عنوان مباحث معاد مطرح می‌گردد و در مباحث مربوط به زندگانی دنیوی، یا بحث از مؤسس شریعت مطرح است و یا از حافظش. بحث از مؤسس شریعت را در مباحث مربوط به نبوت باید مطرح کرد که در فصل پنجم کتاب آمده و بحث از حافظ شریعت نیز در فصل ششم، تحت عنوان مباحث امامت سامان یافته است[۸].
از حصری که بیان شد، ترتیب قرارگیری مباحث کتاب نیز روشن می‌شود؛ زیرا بحث از ذات و صفات آن بهنحو تقدم ملزوم بر لازم، بر بحث از افعال تقدم دارد [یعنی افعال لازمه وجود ذات هستند و تا ذاتی نباشد، فعلی سر نخواهد زد؛ ازاینرو ذات بر فعل تقدم دارد]. بحث از تصور و تمیّز ذات، در قالب ترتب تصور بر تصدیق، مترتب بر بحث از صفات است [تا تصوری از ذات ممکن نباشد، تصدیق به چیستی و چگونگی صفات ممکن نخواهد بود]. ترتب صفات ثبوتیه بر صفات سلبیه نیز از نوع ترتب اشرف بر غیر اشرف است [یعنی صفات ثبوتیه بر صفات سلبیه شرافت دارند]. ترتب افعال مطلقه بر افعال خاصه، از نوع تقدم عام بر خاص و مقدم داشتن بحث از کارهای زندگانی دنیایی بر زندگی اخروی، به دلیل تقدم آن در وجود (یا بهعبارتیدیگر، تقدم موجود بر معدوم) و در آخر، پیشتر مطرح کردن بحث از مؤسس شریعت در قالب نبوت بر بحث از حافظ آن در قالب امامت، بهخاطر تقدم اصل بر فرع است؛ یعنی بحث از امامت فرع بر بحث از نبوت است[۹].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب و مصادر و مراجع کتاب، در انتهای اثر ذکر شده است. در صفحات 35 و 36 از مقدمه محقق، رونوشتی از صفحات اول و آخر نسخه خطی کتاب ارائه شده است.
پاورقیهای کتاب، حاوی مطالب مفیدی در شرح و محتوای مطالب و ذکر اختلاف نسخ، هستند.
وجیه بن محمد مُسبّح، در تحقیق کتاب، از پنج نسخه خطی استفاده کرده است؛ نسخه کتابخانه آستان قدس رضوی به شماره 224 با حرف «أ»، نسخه سید علیباقر موسوی با حرف «م»، نسخه دیگری از کتابخانه آستان به شماره 1237 با حرف «د»، نسخه کتابخانه مجلس شورای اسلامی با حرف «ج» و نسخه دیگری از کتابخانه آستان قدس به شماره 225 با حرف «ح» رمزگذاری شده‌اند و آخرین مورد، اصل در تطبیق قرار گرفته است[۱۰].
کارهایی که محقق روی کتاب انجام داده بهصورت مختصر از این قرار است: ارزشگذاری نسخههای خطی [در قرائت و مقایسه آنها با هم] و انتخاب نزدیکترین آنها به نسخه اصلی، مقابله بین نسخهها و اصلاحات املایی و محتوایی در متن، عنوانبندی مطالب اصلی و فرعی، جای‌گذاری حواشی و تعلیقات در محل مناسب آنها در تناسب با شرح، ترجمه اعلام و بیان برخی مفردات لغوی و مکانها و غزوهها و تخریج نصوص و منقولات[۱۱].
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.