حیاة الأنبياء صلوات‌الله‌علیهم بعد وفاتهم
حیاة الأنبياء صلوات‌الله‌علیهم بعد وفاتهم، اثر عالم شافعی احمد بن حسین بن علی بیهقی نیشابوری (متوفی 458ق) به موضوع زندگانی پس از مرگ پیامبران اختصاص دارد. این کتاب در یک جلد با مقدمه و تحقیق احمد بن عطیه غامدی منتشر شده است.
| حیاة الأنبياء صلوات‌الله‌علیهم بعد وفاتهم | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بيهقي، احمد بن حسين (نويسنده) غامدي، احمد بن عطيه (محقق) |
| ناشر | مکتبة العلوم و الحکم |
| مکان نشر | عربستان - مدينه منوره |
| سال نشر | مجلد1: 1993م , 1414ق, |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | |
ساختار
کتاب مشتمل بر مقدمه محقق و 21 حدیث و اثر با ذکر سند آنهاست.
گزارش محتوا
پیامبر هدایت(ص) راه خیر و نیکی را برای ما ترسیم کرده و ما را تشویق نموده در آن مسیر قدم برداریم و راه گمراهی را نیز توضیح داده و ما را از آن بر حذر داشته است؛ پس هیچ خیری نیست مگر آنکه ما را بر آن راهنمایی کرده و هیچ بدی نیست مگر آنکه ما را از آن بر حذر داشته است؛ بنابراین آنحضرت اولین معلمی است که تنها راه خیر و نیکی پیروی از شریعت اوست[۱].
این کتاب در اثبات این موضوع است که انبیا پس از وفاتشان همچنان دارای حیات هستند. بروکلمان از آن با عنوان «حیاة الأنبیاء في قبورهم»، دایرةالمعارف بـزرگ اسلامی آن را بـا عنوان «حیاة الأنبیاء بعد وفاتهم» و هدیة العارفين اسماعیل پاشا بغدادی این کتاب را بهصورت «ما وَرَد في حـیاة الأنبیاء بعد وفاتهم» نام بردهاند[۲].
محقق کتاب در مقدمه به معرفی نویسنده، خانواده، حیات علمی، اساتید، شاگردان، آثار، تاریخ وفات و عقاید او پرداخته است. در بخش تألیفات از 47 کتاب او نام برده شده است[۳]. محقق در این کتاب شرححال نویسنده را به‌اختصار ذکر کرده است. پیشازاین در کتاب مستقلی با نام «البیهقي و موقفه من الإلهیات» بهتفصیل به این موضوع پرداخته است که شرححال ذکر شده در کتاب حاضر اختصاری از آن شرححال مفصل است[۴].
در رابطه با حیات انبیا پس از مرگشان احادیث صریحی وارد شده که شکی در صحتشان نیست. بیهقی این نوشتار کمحجم را –همانطور که شیوه او در نگارش آثاری موضوعی در مسائل مهم است- به این موضوع اختصاص داده که مشتمل بر یافته‌های او از احادیث و آثار در موضوع مورد بحث است. در واقع زندگی انبیا در قبور و پس از مرگ از مسلماتی است که اهل سنت و جماعت به جهت ورود ادله به آن معتقدند[۵].
در اینکه انبیای الهی پس از مرگ نیز دارای حیات هستند، مطلبی معلوم و ثابت شده است و در آن تردیدی نیست[۶]؛ اما این سؤال مطرح است که حیات انبیا پس از مرگ، حیات برزخی ویژه‌ای است که با زندگی مأنوس در دنیا تفاوت دارد یا زندگی حقیقی مانند زندگی دنیاست و تفاوتی ندارد. محقق اثر در بخشی از مقدمه به بررسی این موضوع پرداخته و مستندات مختلفی را از روایات و آیات ارائه کرده است[۷]. وی سپس این مستندات را دلیلی بر حیات انبیا در قبورشان مانند زندگی حقیقی در دنیا نمی‌داند، چراکه همه لوازم از اعمال و تکلیف و عبادت و نطق و غیر آن را اقتضا می‌کند و چون حقیقت این حیات دنیوی با انتفای لوازمش و با انتقال از این زندگی دنیوی حقیقی به آن زندگی برزخی، منتفی است و این حیات برزخی موضوعی مخفی است که خداوند از آن خبر داده و حقیقت و کنه آن را نمی‌دانیم، بنابراین واجب است که به حیات انبیا بر این اساس ایمان داشته و به تفاوتش با زندگی دنیا یقین داشته باشیم[۸].
کسانی که قائل به حیات انبیاء مانند حیات ایشان در دنیا شده‌اند باید ملتزم به لوازم فاسدی شوند؛ بنابراین می‌گویند که رؤیت نبی و خروجش ایشان از قبر، درحالیکه کلام گویندگان را میشنود و با کسانی که بخواهد با آنحضرت مصافحه کنند همانند زنده‌ها مصافحه می‌کند. سیوطی از جمله کسانی است که در «تنوير الحلك» قائل به این سخن شده و تلاش کرده که بر این ادعای خود استدلالات واهی و حکایات رؤیاگونه بی‌ارزشی ذکر کند. مهمترین دلیلی که او برای اثبات این امر به آن متوسل شده حدیثی با لفظ «من رآني في المنام فسیراني في الیقظة، و لا یتمثل بي الشیطان»؛ یعنی کسی که مرا در خواب ببیند در بیداری هم خواهد دید و شیطان نمی‌تواند به شکل من درآید. بهترین پاسخ بر این ادعای باطل، کلام شیخ سلیمان بن سحمان است: این حدیثی که مسلم در صحیحش و ابو داود در سننش روایت کرده‌اند، دلالت بر این ندارد که رسول خدا(ص) در دنیا در بیداری همانند پیش از مرگ مشاهده میشود. علاوه اینکه این روایت صراحت در این ندارد که نبی(ص) در قبر همانند زندگی مأنوس در دنیا زنده می‌کند[۹]؛ یعنی همانند زندگی دنیوی نیست که روح به بدن استوار و رفت و آمدش بهواسطه بدن باشد و نیاز به طعام و نوشیدنی و لباس و نکاح و...داشته باشد؛ بلکه حیاتش حیات برزخی است و ارواح انبیا نیز همانند دیگر ارواح در رفیق اعلی هستند و جای استقرار ارواح در برزخ بسیار متفاوت از دنیاست[۱۰].
ویژگیهای تحقیقی کتاب عبارت است از:
- نصوص کتاب توسط محقق تحقیق شده و تا حد امکان سعی شده که با مقابله بین نسخ موجود با نسخه اصل مورد اعتماد، نزدیکترین حالت به نوشته مصنف استخراج شود و تفاوتها در پاورقی ذکر شود. به برخی عبارات و کلماتی که در اصل نبوده و در نسخه دیگری ذکر شده نیز در پاورقی اشاره شده است.
- استخراج احادیث ذکر شده در کتاب با ارجاع به محل آنها در کتب حدیث.
- مطالعه حدیث از جهت صحت و ضعف، با اعتماد بر سند آن و کلام علما درباره آن.
- ذکر شرححال برخی اعلامی که مقام، شرححال آنها را میطلبید.
- حاشیه بر محلهایی که نیاز بود و البته گاه برحسب نیاز طولانی شده است.
- اتمام کتاب به ذکر بعضی فهارس لازم برای احادیث مصادر و مانند آن[۱۱].
وضعیت کتاب
فهارس احادیث، اعلام، مصادر و موضوعات در انتهای اثر ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
- مقدمه و متن کتاب.
- ساغروانیان، سید جلیل، «کتابشناسی موضوعی: کتابشناسی: آثار ابوبکر احمد بن حسین بیهقی»، پایگاه مجلات تخصصی نور: آینه پژوهش، فروردین و اردیبهشت 1386، شماره 103، صفحه 117 تا 124.
- نکویی سامانی، مهدی، «بررسی معنا، شرایط و آثار شفاعت پیامبر اکرم صلیاللهعلیهوآله از منظر مذاهب اسلامی»، بهار و تابستان 1396، سال دوم، شماره 3، صفحه 131 تا 160.