فرهنگ اصطلاحات فلسفه و کلام اسلامی
| فرهنگ اصطلاحات فلسفه و کلام اسلامی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | گروهي از پژوهشگران (نويسنده)
موسوي، محمود (ويراستار) نصر، حسين (مقدمه نويس) |
| ناشر | دفتر پژوهش و نشر سهروردي |
| مکان نشر | ايران - تهران |
| سال نشر | مجلد1: 1386ش , |
| موضوع | زبان انگليسي - واژه نامه‌ها - فارسی
فارسی - واژه نامه‌ها - انگليسي فلسفه اسلامي - اصطلاحها و تعبيرها کلام اسلامي - اصطلاحها و تعبيرها |
| زبان | فارسی انگليسي |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 200/2 /ف49 |
فرهنگ اصطلاحات فلسفه و کلام اسلامی، تألیف جمعی از پژوهشگران، دومین مجلد از «مجموعه فرهنگ‌های اصطلاحات علوم و معارف اسلامی» است که توسط سید محمود موسوی مورد ویرایش قرار گرفته است. سید حسین صدر این اثر را اصلاح نموده و در ابتدای آن مقدمه‌ای نگاشته است.
«مجموعه فرهنگ‌های اصطلاحات علوم و معارف اسلامی» در حوزه علوم عقلی، شامل عرفان، فلسفه، کلام، اخلاق، منطق و در حوزه علوم نقلی شامل فقه، اصول فقه، تفسیر و علوم قرآنی، رجال و درایه و ادبیات عرب است. مجلد نخست این مجموعه که اصطلاحات عرفان اسلامی را زیر پوشش دارد پیش‌ازاین با عنوان فرهنگ اصطلاحات عرفان اسلامی منتشر شد[۱].
ساختار
کتاب با مقدمه سید حسین نصر آغاز شده و به دنبال آن سخن ناشر و ویراستار آمده است. متن کتاب از دو بخش تشکیل شده است. بخش اول به واژه‌های فارسی - انگلیسی و بخش دوم به واژه‌های انگلیسی - فارسی اختصاص یافته است. ترتیب اصطلاحات هر دو بخش بر اساس حروف الفبا است، با این تفاوت که بخش اول به‌ترتیب حروف الفبای فارسی و بخش دوم به‌ترتیب حروف الفبای لاتین چیده شده است.
در ابتدای بخش دوم چکیده‌ای از سخن ویراستار به زبان انگلیسی آمده است.
گزارش محتوا
مقدمه سید حسین نصر به سیر تاریخی نگارش کتب فلسفی به زبان فارسی اختصاص یافته است. ایشان درباره سیر نگارش کتب فلسفی فارسی معتقد است دو قرن ششم و هفتم، نثر فلسفی فارسی به اوج کمال خود رسیده است؛ زیرا در این دو قرن کسانی چون سهروردی و خواجه نصیر زندگی کرده‌اند و با نگاشتن آثار فلسفی خویش به زبان فارسی سهمی مهم در این زمینه (گسترش زبان فارسی) داشته‌اند. ایشان در این‌باره می‌گوید: سهروردی، مؤسس حکمت اشراق، آثار متعددی به زبان فارسی نگاشت. بابا افضل تقریباً تمام آثار خویش را به این زبان نوشت و رسائل اول، مانند کتاب‌های فارسی سهروردی، در زمره شاهکارهای نثر فارسی است. خواجه نصیرالدین طوسی و همکارش قطب‌الدین شیرازی خدمات شایانی به گسترش نثر فارسی کردند[۲].
دکتر نصر در ادامه به‌طور مختصر درباره زبان علم کلام و اصطلاحات فلسفی در غرب مطالبی را ارائه کرده است[۳]، سپس به معرفی این اثر پرداخته است[۴].
مقدمه ناشر که با عنوان «سخن ناشر» آمده، توسط محمدجعفر صدری نگاشته شده است. در سخن ناشر به ضرورت تدوین فرهنگ اصطلاحات علوم اسلامی، سابقه و تاریخچه تدوین فرهنگ‌های تخصصی، مشکلات پیش رو و در پایان پدیدآورندگان این مجموعه و تشکر از آنان اختصاص یافته است[۵].
در مقدمه ویراستار که با عنوان «سخن ویراستار» ذکر شده به چگونگی گردآوری این مجموعه و مراحل آن اشاره شده است.
مراحل انجام کار شامل شناسایی و گزینش منابع، واژه‌گزینی و ویرایش آن‌هاست.
در مرحله ویرایش چنین عمل شده است:
- مراجعه به منابع مربوط، اعم از فرهنگ‌های تخصصی یک‌زبانه، اصطلاح‌نامه‌ها و متون تخصصی و دست یافتن به اصطلاحات ازقلم‌افتاده؛
- فارسی‌سازی مدخل‌ها و یکسان‌سازی رسم‌الخط و شیوه ضبط آن‌ها؛ در این رابطه باید توجه داشت که اساس کار در ناحیه مدخل‌ها ذکر صورت مفرد اصطلاحات بوده، ولی در موارد زیر صورت جمع یک اصطلاح نیز آمده است:
الف)- در مواردی که صورت جمع یک کلمه خود موضوعیت داشته و اصطلاح به‌حساب می‌آمده است، اعم از اینکه کلمه مورد نظر اصلاً مفرد نداشته باشد و یا اگر دارد، صورت مفرد آن اصطلاح نیست، مانند ابدال و اوتاد.
ب)- در مواردی که هم صورت مفرد و هم صورت جمع آن تداول دارند و بااینکه صورت جمع معادل یک اصطلاح با شیوه‌هایی غیر از افزودن «s» جمع بسته می‌شوند، مانند متقین (= the godwary) و متوکلین (= the trustful).
ج)- در مواردی که صورت جمع یک کلمه، معنایی غیر از معنای مفرد آن را دارا باشد، مانند واژه «صلوات» که علاوه بر اینکه جمع «صلاة» است، به معنای «درود بر پیامبر و اهل بیت او(ع)» نیز است.
- در مواردی که برای واژه‌گزینی، بین دو متن مقابله صورت گرفته و نثر متن اصلی، به سبک فارسی قدیم بوده است، برای استفاده بیشتر مترجمان مدخل استخراج‌شده در نسخه فارسی - انگلیسی به همان شکل اصلی آن آمده است؛ هرچند شکل امروزی آن نیز در جای خود آورده شده است.
- در مورد واژه‌های مرکب عربی (صفت و موصوف) که در زبان فارسی تداول فراوان دارند، معیار در ضبط املای آن، همان صورت متداول آن در زبان فارسی بوده است؛ هرچند از نظر عربی اشتباه باشد، مانند: «اسماء الحسنی»، «حجر الاسود» و «مشعر الحرام» که صورت صحیح آن «الحجر الأسود»، «المشعر الحرام» است.
- از اضافه کردن الف و لام در ابتدای مدخل‌هایی که ریشه عربی دارند و در سیاق متون عربی معمولاً همراه با الف و لام به‌کار می‌روند، اجتناب شده؛ مانند تمامی اسماء و صفات خداوند. در این‌گونه موارد تنها به ذکر کلمه خداوند در جلوی آن‌ها در داخل قلاب [] اکتفا شده است. البته در پایان هر دو بخش از کتاب حاضر، اسماء و صفات الهی به‌صورت مستقل آورده شده است.
- از درج صورت فعلی مدخل‌ها و به‌تبع، معادل‌ها، خودداری شده است، ولی در مواردی معدود که درج آن‌ها سودمند به نظر آمده با علامت مصدری «to» مشخص گردیده‌اند.
- ترتیب مدخل‌ها طبق حروف الفبا است، ولی در مواردی مانند عالِم و عالَم و نظایر آن که با اختلاف حرکت معانی مختلفی پیدا خواهند کرد و نیز با وصف‌های متعدد می‌توانند به‌کار روند، ترتیبی اتخاذ شده است تا پس از ذکر یک مدخل با کلیه وصف‌های مربوط به آن، مدخل دیگر درج شود.
- در نسخه انگلیسی - فارسی برای سهولت دستیابی به واژه‌ها و کارایی هر چه بیشتر این فرهنگ، ترکیب‌های وصفی علاوه بر درج آن‌ها به‌ترتیب الفبایی، در ذیل مدخل اصلی (موصوف) مربوط به‌عنوان مدخل فرعی که با تورفتگی مشخص گردیده درج شده‌اند.
- در نسخه انگلیسی - فارسی، برای یک‌نواختی ترتیب الفبایی مدخل‌ها، حرف تعریف the و علامت مصدری to به آخر آن‌ها انتقال یافته و در ترتیب الفبایی به حساب نیامده‌اند.
- در این نسخه مدخل‌هایی که با حروف بزرگ نوشته می‌شوند و تفاوت معنایی و یا کاربردی دارند، همچون eminent، good به‌عنوان مدخل مستقل درج شده‌اند[۶].
- در واژه‌های معادل، مواردی که معادل یک مدخل واژه‌ای دخیل، اعم از لاتین، عربی و غیره بوده است، کلمه مورد نظر به‌صورت ایتالیک نگاشته شده و در صورت لزوم آوانویسی شده است.
- در مواردی که در مقابل یک مدخل، بیش از یک معادل ذکر گردیده است، ترتیب معادل‌ها صرفاً بر اساس رعایت حروف الفبا بوده است نه اولویت آن‌ها از نظر دقت در رساندن مقصود و یا تداول بیشتر و امثال آن.
- در مواردی که املای یک واژه در زبان انگلیسی بریتانیایی و انگلیسی آمریکایی متفاوت بوده است، انگلیسی بریتانیایی ترجیح داده شده است[۷].
وضعیت کتاب
فهرست مطالب در ابتدای کتاب آمده و فهرست منابع و مآخذ در پایان‌بخش اول قید شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمات و متن کتاب.