الأمالي في آثار الصحابة

‏الأمالي في آثار الصحابة
پدیدآوران	صنعاني، عبدالرزاق بن همام (نويسنده) ابراهيم، مجدي السيد (محقق)
ناشر	مکتبة القرآن
مکان نشر	مصر - قاهره
موضوع	احاديث احکام احاديث اهل سنت - قرن 2ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏

الأمالي في آثار الصحابة، اثر عبدالرزاق بن همام صنعانی (متوفی 220ق) کتابی است یک‌جلدی به زبان عربی با موضوع روایات اسلامی. این اثر به تحقیق مجدی سید ابراهیم رسیده است. نویسنده در این اثر به ارائه روایات پرداخته است.

فایده أمالی این است که استاد در مطالب ذهنش تأمل می‌کند و سپس به املای آنچه آن را برای شاگردش نافع و مفید می‌داند، می‌پردازد. مطالب املا شده مواردی هستند که مزید بر اطلاعات علمی شاگرد هستند. به‌هرحال شاگردان مطالب املا شده استادانشان را می‌نگارند. فایده أمالی عبدالرزاق این است که وی از خیل متقدمان است. ما عنصر علو در سند و اهمیت ماده علمی را در این أمالی مشاهده می‌کنیم.

ساختار

کتاب دارای مقدمه محقق و محتوای مطالب است.

در محتوای کتاب، عناوین مختلفی آمده که ذیل هریک روایت یا روایاتی ذکر شده است. عدد این روایات به دویست و یک ختم می‌شود.

گزارش محتوا

در باب أمالی درباره همه فنون کتاب نوشته شده است. امام آنچه در اینجا برای ما مهم است أمالی حدیثی است. از کتاب‌های أمالی متقدمین می‌توان به أمالی‌های ابن سمعون، قطیعی، ابن منده، ابن مردویه، ابن شجری، ابن حنزابه، بشرانیه، جرجانی (الأمالي الاربعون) سمرقندی، محاملی، باغندی، و... اشاره کرد و از أمالی‌های متأخرین، الأمالي علی الأربعين النوویه و أمالي علی أمالي الرافعی هردو از زین عراقی را می‌توان نام برد.

فایده أمالی این است که استاد در مطالب ذهنش تأمل می‌کند و سپس به املای آنچه آن را برای شاگردش نافع و مفید می‌داند، می‌پردازد. مطالب املا شده مواردی هستند که مزید بر اطلاعات علمی شاگرد هستند. به‌هرحال شاگردان مطالب املا شده استادانشان را می‌نگارند. فایده أمالی عبدالرزاق این است که وی از خیل متقدمان است. ما می‌توانیم عنصر علو در سند و اهمیت ماده علمی را در این أمالی مشاهده کنیم.

در اولین حدیث کتاب که سند آن را هم بیان کرده است چنین می‌خوانیم: «اخبرتنا المندة الخیره الکاتبة ام عبدالله نشوان بنت عبدالله بن علی الکنانیة سماعا علیها فی تاسع جماد الاول سنة 865 ه‍ انا المسند ناصر الدین ابراهیم بن ابی بکر بن عمر بن السلار الدمشقی فی کتابه انا الحافظ ابومحمد شرف الدین عبدالمؤمن ابن خلف بن ابی الحسن الدمیاطی اجازة انا ابوالقاسم عبدالله بن ابی الحسین بن عبدالله بن الحسین بن رواحة الانصاری بحلب انا الحافظ ابوطاهر احمد بن محمد بن احمد بن محمد السلفی ح قال الدمیاطی و انا ابواسحاق ابراهیم بن ابی بکر بن اسماعیل ابن علی بن عباس الحمامی الرعینی بالرصافة ببغداد انا ابوالفتح عبید الله بن عبدالله بن محمد بن نجا بن شاتیل الدباس قالا: ابوعبد الله الحسین بن علی بن احمد بن البسری انا ابومحمد عبدالله ابن یحیی بن عبدالجبار السکری قراءة علیه فی یوم السبت 15 شهر رمضان سنة 415 ه‍ أنا ابوعلی إسماعیل بن محمد بن إسماعیل ابن صالح الصفار قراءة علیه و أنا أسمع فی یوم الثلاثاء لإحدی عشرة خلون من ا لمحرم سنة 341 ه‍ قال: حدثنا أحمد بن منصور الرمادی قال: حدثنا عبدالرزاق عن معمر عن ابن طاووس عن إبیه «ثم یعودون لما قالوا» قال یرید الوطء» در روایت که با سند نسبتاً طولانی‌ای بیان شده است و اسنادش هم صحیح است، منظور از عبارت «ثم یعودون لما قالوا» در آیه 3 سوره مجادله، وطی دانسته شده است.

نویسنده پس از ذکر روایت فوق و یک روایت دیگر، به بحث درباره صحابه و سخن درباره خلافت می‌پردازد؛ در دومین روایت از این بخش کتاب که چهارمین روایت کتاب است ذکر شده: «اخبرنا ابوعلی اسماعیل ثنا احمد ثنا عبدالرزاق انا ابن عیینه عن عمر عن ابی‌جعفر قال» لما مات النبی(ص) جاء العباس الی علی فقال: تعالی ابایعک فاذا قیل عم رسول‌الله(ص) بایع ابن عم رسول‌الله(ص) لم یختلف علیک اثنان: قال: فقال له علی: ما کنت لافتئت علی الناس بأمر و إن ارادونی فقد عرفوا مکانی. راوی در این روایت از قول ابوجعفر(ع) می‌گوید وقتی پیامبر(ص) از دنیا رفت عباس عموی پیامبر(ص) پیش علی(ع) آمد و به او گفت بیا تا من با تو بیعت کنم؛ اگر مردم بفهمند که عموی پیامبر با پسرعموی او بیعت کرده است اختلافی میان آنان بر سر جانشین آن حضرت نخواهد بود. راوی می‌فرماید: علی(ع) به عباس فرمود: من هیچ‌گاه از این مردم شگفت‌زده نشدم. اگر آنان مرا بخواهند جایگاهم نزد آنان مشخص است.

وضعیت کتاب

این کتاب به روایت ابی‌المحاسن یوسف بن شاهین (سبط ابن حجر عسقلانی)، ام عبدالله نشوان دختر عبدالله بن علی حنبلی، حافظ ابوبکر محمد بن عبدالمؤمن بن حلف بن ابوالحسن دمیاطی، ابوالقاسم عبدالله بن حسین بن عبدالله بن حسین بن رواحه انصاری، حافظ ابوطاهر احمد بن محمد بن احمد بن محمد سلفی، ابوالفتح عبیدالله بن عبدالله بن محمد بن نجا بن شاتیل دباس، حسین بن علی بن احمد بن بسری، عبدالله بن یحیی بن عبدالجبار سکری، ابوعلی اسماعیل بن محمد بن اسماعیل بن صالح صفار و احمد بن منصور رمادی رسیده است.

فهارس فنی کتاب شامل فهارس آیات، اطراف احادیث، اعلام، انساب و القاب، زنان، و محتوای مطالب، در انتهای اثر ذکر شده است.

سه نسخه خطی از این اثر در دست است که دو نسخه از آن در دارالکتب مصر است. نسخه اول دارالکتب در قرن هشتم هجری نوشته شده و به شماره 1558 با علامت «حدیث» بر ریزفیلم شماره 25059 در این کتابخانه موجود است. نسخه دوم، از روی نسخه اول نوشته شده و طبعاً خطش از آن واضح‌تر است به شماره 25581 با رمز «ب» بر ریزفیلم به شماره 24029 به خط محمود عبداللطیف فخرالدین موجود است. سومین نسخه در مکتبة الظاهریة دمشق تحت عنوان یک مجموعه (صفحات 45 تا 54 آن) موجود است که در قرن ششم هجری نوشته شده است.

نام کتاب در نسخه‌های دارالکتب مصر «الأمالي» است ولی در نسخه کتابخانه ظاهریه دمشق عنوان «في آثار الصحابة» هم به آن افزوده شده یعنی عنوان کتاب، «الأمالي في آثار الصحابة» است.

از جمله کارهای محقق کتاب، مطابقت میان نسخه‌ها و نوشتن نسخه واحد از آن‌ها و مراجعه به نسخه‌ نوشته شده و خطی برای ضبط کامل، تخریج احادیث با ذکر درجه حدیث با استفاده از اقوال جرح و تعدیل، ترجمه اعلام وارد در کتاب با ذکر مصادر ترجمه (به‌جز ترجمه اعلام صحابه که به خاطر شهرتشان ارائه ترجمه آنان رها شده است)، ذکر تخریج اقوال مصنف، نوشتن مقدمه‌ای بر کتاب که در آن ترجمه‌ای از مصنف، توضیح از کتاب و توصیفی از نسخ خطی آن ارائه شده باشد، و ارائه فهارس علمی برای کتاب، بوده است.

در صفحات 20 و 21 کتاب، رونوشتی از تصاویر نسخه خطی ارائه شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.