مبانی و روش‌های تفسیری
| مبانی و روش‌های تفسیری | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | شاکر، محمدکاظم (نویسنده) |
| ناشر | مرکز جهانی علوم اسلامی |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1382 ش |
| چاپ | 1 |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
مبانی و روش‌های تفسیری تألیف محمد كاظم شاكر میباشد، و در مورد مبانى و روشهاى تفسيرى نوشته شده است و مطالب آن در دو بخش: «مبانى تفسيرى» و «روشهاى تفسيرى» ارائه گرديد.
در قسمت اول تعريف تفسير و تاويل و بيان اقسام آن، و در بخش دوم تفسير قرآن در عصر پيامبر(ص)، صحابه، تابعين و روش تفسيرى اهل‌بيت(ع) توضيح داده شده، آنچه كه در اين كتاب داراى اهميت مى‌باشد بخش اول مى‌باشد كه پيرامون مبانى تفسيرى است. مؤلف محترم براى توضيح اين مطلب، در ابتداء اصطلاحات مربوط به مبانى و روشهاى تفسيرى و معيارهاى تفسير معتبر را شرح و آنگاه مبانى نهم قرآن را در سه قسمت:زبان قرآن، ظاهر و باطن قرآن(رابطۀ آنها) و رابطۀ لفظ و معنا را بيان مى‌نمايند.
اين كتاب از آن جهت كه بين روشهاى تفسير و مبانى تفسير قرآن تفكيك نموده در نوع خود كم نظير، و از طرف ديگر مطالب آن از نظر علمى داراى قوت مى‌باشد.
ساختار
كتاب به صورت درسى و در پانزده درس تهيه شده است و مطالب آن به طور كلى شامل سه بخش مى‌باشد كه فهرست آن به قرار زير است.
- بخش اول:كليات(از درس اول تا پنجم) شامل:
- درس اول:معنا شناسی «تفسير» و «تاويل» شامل: مقدمه/تفسير در لغت/كار برد واژۀ «تفسير» در قرآن/تفسير در اصطلاح/تاويل در لغت /كاربرد واژۀ تاويل در قرآن/تاويل از ديدگاه برخى صاحب‌نظران/تاويل در اصطلاح/ رابطۀ منطقى بين تفسير و تاويل
- درس دوم: اصطلاح شناسى مبانى و روشهاى تفسيرى شامل: مقدمه/مبانى تفسير قرآن/اصول تفسير/قواعد تفسير/روشها و گرايشهاى تفسيرى
- درس سوم: نياز به تفسير شامل: مقدمه/نياز به تفسير ذاتى يا عرضى/دفع اشكال/خلاصه و نتيجه‌گيرى
- درس چهارم: جواز تفسير شامل: مقدمه/ادلۀ موافقان و مخالفان تفسير اجتهادى/خلاصه و نتيجه‌گيرى
- درس پنجم: معيارهاى تفسير معتبر شامل: مقدمه/ضوابط سنجش تفاسير/ارتباط منطقى و زبان شناختى با الفاظ.[۱]
- بخش دوم: مبانى نهم قرآن(از درس ششم تا دهم).
- درس ششم: زبان قرآن شامل: مقدمه/بيان اصطلاحات/ويژگى‌هاى زبان قرآن/خلاصه و نتيجه‌گيرى
- درس هفتم:ظاهر و باطن قرآن و مبانى فهم آن شامل: روايات ظاهر و باطن و معنا شناسى اصطلاحات
- درس هشتم:تفسير باطن و مبانى فهم آن شامل: رويكردهاى مختلف در مورد تفسير باطن قرآن
- درس نهم: فرآيند ظهور معانى از الفاظ قرآن شامل: مقدمه/اقسام لفظ از نظر ظهور و خفا/خلاصه و نتيجه‌گيرى
- درس دهم:عوامل مؤثر در فهم قرآن شامل: مقدمه/فهم قرآن در گرو «دانش» و «انديشه»/دانش‌هاى لازم در فهم قرآن/تدبر در قرآن
- درس یازدهم: تفسیر پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌و‌آله‌وسلّم شامل مقدمه، نیاز مسلمانان عصر نزول به تفسیر قرآن، میزان تفسیر نبوی و اقسام آن نمونه‌هایی از تفسیر نبوی، محدودیت‌های تفسیر نبوی و علل آن، خلاصه و نتیجه گیری[۲]
- بخش سوم: تفسير قرآن در عصر پيامبر(ص)، صحابه، تابعين و اهل‌بيت(ع) (از درس دوازدهم تا پانزدهم)
- درس يازدهم: تفسير پيامبر اكرم(ص) شامل: مقدمه/نياز مسلمانان عصر نزول به تفسير قرآن/ميزان تفسير نبوى و اقسام آن
- نمونه‌هايى از تفسير نبوى/محدوديت‌هاى تفسير نبوى و علل آن/خلاصه و نتيجه‌گيرى
- درس دوازدهم:تفسير صحابه شامل: مقدمه/صحابيان مفسر/ويژگى‌ها و مشخصات تفسير صحابه ارزش و اعتبار تفسير صحابه/اسرائيليات در تفسير صحابه/خلاصه و نتيجه‌گيرى
- درس سيزدهم:تفسير تابعين شامل: مقدمه/مفسران معروف در عصر تابعين/ويژگى‌هاى تفسير تابعين/خلاصه و نتيجه‌گيرى
- درس چهاردهم:تفسير اهل‌بيت(ع)(قسمت اول:مبانى، روش، و ارزش) شامل: مقدمه/اصول و مبانى تفسير اهل‌بيت(ع)/روش شناسى تفسير اهل‌بيت(ع)/ارزش و اعتبار تفسير اهل‌بيت
- درس پانزدهم:تفسير اهل‌بيت(ع)(قسمت دوم:مرورى بر روايات تفسيرى) شامل: مقدمه/اقسام روايات مأثور در تفسير/روايات جرى و تطبيق[۳]
ويژگى‌ها
- كتاب به صورت درس نامه تهيه شده و لذا مطالب را در محدودۀ دو واحد درسى بيان نموده‌اند.
- در پايان هر درس عنوان «خلاصه و نتيجه» وجود دارد كه مطالب را بصورت خلاصه بيان مى‌نمايد.
- در ابتداى هر درس عنوان «مقدمه» وجود دارد كه پيرامون موضوع مطرح شده، توضيحات مختصرى ارائه مى‌نمايند.
- در پايان هر درس عنوان «پرسش‌هاى درس» وجود دارد كه سئوالاتى از درس ارائه شده مطرح مى‌نمايند و در ادامۀ آن چند سئوال تحقيقى خواسته شده
- در پايان هر درس منابعى را كه مربوط به درس مى‌باشد جهت مطالعه معرفى مى‌نمايند
- مهمترين بحث كتاب، درس اول بين معنا شناسی «تفسير» و «تاويل» مى‌باشد كه در آن پس از تعريف تاويل و تفسير، اقسام تاويل را (در شش قسم) با استفاده از آيات قرآن توضيح مى‌دهند.[۴]
- بخش دوم «مبانى فهم قرآن» در اين بخش از مبانى فهم قرآن بحث نموده و آنرا در سه قسم:زبان قرآن، ظاهر و باطن قرآن، و تفسير باطن قرآن تقسيم نموده است
- درس ششم:در اين درس پيرامون زبان قرآن به خوبى بحث و زواياى مسأله را مطرح نموده و نتيجه مى‌گيرد كه زبان قرآن دو لايه(ظاهر و باطن) دارد.
- درس سوم:در اين درس پس از بحث از:بيان بودن قرآن و نياز قرآن به تفسير بيان مى‌كنند كه «بيان بودن» قرآن غير از عاميانه بودن است.
- درس پنجم در اين درس پيرامون تفسير معتبر سخن گفته و دو معيار كه يكى: ارتباط منطقى و زبان شناختى الفاظ قرآن است و ديگرى:معتبر بودن منابع است را ذكر و براى هر كدام شاخه‌هاى متعددى بيان نموده است
- درس دهم-در اين درس عوامل مؤثر در فهم قرآن را بيان كرده مى‌گويد فهم قرآن در گرو دو چيز يعنی «دانش» و ديگری «انديشه» مى‌باشد.
- درس چهاردهم:در اين درس پيرامون تفسير اهل‌بيت(ع)سخن گفته در ابتدا، مبانى و روشهاى تفسيرى اهل‌بيت(ع) را توضيح داده و در پايان ارزش و اعتبار تفسير آن بزرگواران را ذكر مى‌نمايند
- درس چهارم:در اين درس پيرامون تفسير اجتهادى سخن مى‌گويد كه پس از ذكر ادلۀ موافقين و مخالفين نتيجه مى‌گيرند كه:ادلۀ مخالفين در نفى تفسير اجتهادى صراحت ندارند همانطوريكه ادلۀ موافقان بر اين صراحت ندارد كه غير معصوم مى‌تواند در همۀ آيات به مراد واقعى(خدا) برسد و لذا آنچه مى‌توان نتيجه گرفت اين است كه تفسير بايد متكى به علم باشد.