الشيخ الأنصاري و تطور البحث الأصولي

الشيخ الأنصاري و تطور البحث الأصولي، مشتمل بر زندگانی و آثار شیخ انصاری و بررسی تطور و تکامل مباحث اصولی به قلم محمدمهدی آصفی است. این کتاب به زبان عربی در یک جلد منتشر شده است.

‏الشيخ الأنصاري و تطور البحث الأصولي
پدیدآوران	جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، دفتر انتشارات اسلامی (گردآورنده و محقق)
ناشر	جماعة المدرسين في الحوزة العلمية بقم. مؤسسة النشر الإسلامي
مکان نشر	ايران - قم
سال نشر	مجلد1: 1415ق,
موضوع	اصول فقه شيعه - تاريخ انصاري، مرتضي بن محمد امين، 1214 - 1281ق.
زبان	عربی
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏BP‎‏ ‎‏153‎‏/‎‏5‎‏ ‎‏/‎‏الف‎‏8‎‏ش‎‏9

ساختار

کتاب مشتمل بر مقدمه ناشر و دو بخش است: در بخش اول پس از مباحثی مقدماتی، زندگانی و آثار شیخ انصاری از تولد تا وفات مطرح شده است. در بخش دوم، تطور بحث از دلیل و حجت بر مبنای کتاب فرائد الأصول ارائه شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه کتاب از عصر شیخ مفید و سید مرتضی و شیخ طوسی و پس از آن عصر حلیین و شهیدین و در آخر عصر وحید بهبهانی و سید طباطبایی و شیخ اعظم انصاری در کربلا و نجف اشرف به‎عنوان دوره‎های مختلف تطور و نمو علم اصول یاد شده است. سپس با طرح این سؤال که شیخ انصاری که بود؟ و نقش او در زعامت نهضت جدید در فقه و اصول چه بود؟ این کتاب، پاسخی به این دو پرسش، به‎مناسبت کنگره جهانی دویستمین سال ولادت شیخ انصاری و مقدمه‎ای بر دو کتاب فرائد و مکاسب شیخ انصاری دانسته شده است‎.

اولین بخش از کتاب مشتمل بر مطالعه و بررسی زعامت و رهبری شیخ انصاری در نهضت جدید فقه و اصول با نگاهی مختصر به زندگانی شریف ایشان است. در نگارش این بخش، از تعدادی از تحقیقات و آثار، به‎ویژه دو اثر تحقیقی شیخ جعفر انصاری و شیخ احمد، نواده شیخ انصاری استفاده شده است‎. در ضمن منابع از این دو اثر با نام «دراسة قيمة» یاد شده و از حواشی و تعلیقات آیت‎الله سید موسی زنجانی بر اثر دوم نیز استفاده شده است‎.

در این بخش پس از ذکر پیشینه اجتهاد از زمان ائمه اطهار(ع)، تعریفی از اجتهاد ارائه شده است: اجتهاد به معنای وسیعش که اعمال دقت و نظر در روایات و ترجیح بعضی بر بعضی است، در عصر ائمه(ع)، پس از وفات نبی اکرم(ص) موجود و معمول بوده است. بله هرچقدر از زمان رسالت فاصله گرفته شد و آراء و احادیث و روایات فراوان شد و خدعه و ساختن روایات داخل شد و انگیزه‎های دروغ در آن فراوان شد، اجتهاد و شناخت حکم شرعی دشوار شد و نیاز به لوازم و تلاش بیشتری داشت و به همین دلیل فاصله زیادی است بین اجتهاد رایج در عصر ائمه(ع) و حتی یکی دو قرن پس از غیبت و اجتهاد رایج در قرون حاضر. هر دو گروه از فقها در به‎کار گرفتن کوشش در استنباط احکام از ادله شرعی مشترک هستند، ولی در این جهت با هم فرق دارند که اجتهاد در عصر رسالت تا قرن‎ها به جهت نزدیکی زمان به عهد رسالت و فراوانی قرائن، به مؤونه و لوازم کمتری نیاز داشت و در بسیاری از موارد نیاز به آن هم نداشت؛ چراکه امکان سؤال مفید علم وجود داشت؛ به‎خلاف عصرهای متأخر که به جهت دوری زمان، اجتهاد یک ویژگی فنی است که امکانش جز برای فاضل‎ترین از علمای متفکر اندیشمند در کتاب و سنت وجود ندارد؛ تا به عام به‎جای خاص و به مطلق با وجود مقید و به اصل عملی با وجود دلیل اجتهادی و... که دوری از عهد معصومین آن را ایجاب کرده، عمل نشود‎.

در ضمن توصیف زندگانی و شرح حال شیخ انصاری، به مکارم اخلاق او نیز اشاره شده است. اعلام مرجعیت او توسط صاحب جواهر و پرهیز شیخ از پذیرش این مسئولیت سنگین قابل توجه است: «چون شیخ محمدحسن صاحب جواهر که زعیم حوزه علمیه و مرجع مطلق شیعه بود، به سن پیری رسید و احساس کرد اجلش نزدیک شده است، تصمیم به جمع کردن علمای حوزه علمیه در منزلش گرفت تا مرجعیت و زعامت حوزه دینی را پس از خود مشخص کند. پس چون علما حاضر شدند چهره‎ها را نگریست و بین آنها شیخ انصاری را ندید. پس امر کرد که او را حاضر کنند. چون شیخ در مجلس داخل شد، صاحب جواهر دستش را گرفت و او را در کنار خود نشاند و دستش را بر قلبش گذاشت و گفت: هم‎اکنون مرگ برایم گوارا شد. سپس به حاضرین رو کرد و گفت: این شخص مرجع پس از من است. سپس به شیخ رو کرد و گفت: از احتیاطت کم کن که اسلام دینی است سهل و آسان‎.

دومین بخش از کتاب، مطالعه وسیع و عمیقی بر تطور بحث از دلیل و حجت در مکتب شیخ انصاری است. این بخش توسط شیخ محمدمهدی آصفی نوشته شده است‎.

نویسنده در بخشی از کتاب چنین آورده است: خداوند این عبد صالح و عالم جلیل (شیخ انصاری) را موفق نمود که این مباحث مهم را متحول و نوسازی کند. شیخ به‎تنهایی یک امت و مکتب در این علم شریف بود و خداوند عقلی پربرکت و قوی به او داده بود و قدرتی بر فراگیری و نوسازی داشت؛ پس تمامی آثار علمی که پیش از آن در اصول نوشته شده بود را فراگرفت و به احیا و نواندیشی وسیع در این علم اقدام کرد. نتیجه این امر، مکتب علمی کلانی در علم اصول بود که ثمرات سودمندی در علم اصول داشت و همه عقول و استعدادهای علمی کسانی که پس از او آمدند را در این رشته گسترده، پرورد و بهره‎ور نمود‎.

وضعیت کتاب

منابع مطالب و فهرست مطالب در انتهای کتاب ذکر شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.