تهليليه (شرح لا إله إلّا الله)
| تهليليه (شرح لا إله إلّا الله) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | فریدونی فروزنده، فرشته (محقق) دوانی، محمد بن اسعد (نویسنده) |
| ناشر | کيهان |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1373 ش |
| چاپ | 1 |
| موضوع | تهلیل |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP 217/4 /د9ت9 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تهليليه (شرح لا إله إلّا الله)، رساله‌ايى با عنوان «كلمة التوحيد» يا «تهليلية» در شرح و تفسير كلمۀ توحيد «لا إله إلا اللّٰه»، تألیف محقق دوانى است. در اين رساله راجع به كلمۀ «توحيد» از رهگذر لغوى، فلسفى و عرفانى كاوش شده است.
گزارش محتوا
مباحث كتاب در دو مقام است:
اول، در مباحث علم رسمى در دو موقف، (مباحث لغوى و عقلى در مسلك متكلمان و حكيمان و اشراقيان).
دوم، در كشف حقايق شهودى در دو موقف، (حقايق توحيد در سه مرتبه و لطايف توحيد).
در فهرست نسخه‌هاى خطى منزوى نقل شده است كه: «اين رساله را جلال‌الدين محمد اسعد دوانى به نام سلطان حسن بيك نگاشته است. در برخى از نسخه‌ها نام شاه آورده نشده است».(فهرست منزوى، ص36).
در فهرست نسخه‌هاى خطى دانشگاه تهران نيز در شرح اين رساله چنين نوشته شده كه: «اين رساله در مجالس المؤمنين به نام «تهليليه» در شرح كلمۀ توحيد ناميده شده و دارد كه «به نام سلطان مذكور نوشته» و پيش از اين عبارت، از «سلطان خليل بايندرى و پدر او حسن بيك» ياد شده است. پس بايد اين رساله به نام خليل باشد؛ ولى در «ذريعه» دارد كه به نام «حسن بيك» نوشته شده است».(فهرست نسخه‌هاى خطى دانشگاه تهران، ج 6، ص2246).
روش تصحيح
براى تصحيح اين رساله نسخه‌اى كه در مجموعۀ رساله‌هاى دوانى، به شمارۀ 1021 نسخه‌هاى خطى دانشگاه تهران است، اساس كار قرار گرفت، چون زمان نگارش اين نسخه در مقايسه با ديگر نسخه‌ها به زمان مصنف آن نزدیک تر است.
نام كاتب در آخر رساله نيست؛ اما نويسندۀ همۀ مجموعه، «على بن مسافر قاضى» است كه اين رساله را به سال 939 هجرى قمرى در تبريز استنساخ نموده است. خط آن نستعليق، عنوان‌ها و نشانه‌ها شنگرف است و داراى جدول طلا و لاجورد مى‌باشد، اين نسخه در اينجا با حرف (ف ل ا:) مشخص شده است.
البته فيلم اين نسخه نيز در مجموعه‌اى به شمارۀ 94 كتابخانۀ بادليان آكسفورد لندن در ميكرو فيلم‌هاى موجود در دانشگاه تهران هست كه 345 برگ و پنجاه و پنج رساله در توحيد دارد.
نسخۀ مزبور اولين رسالۀ مجموعه است، كه عكس‌هاى مربوط به اين كار از روى همين ميكرو فيلم تهيه گرديده است. در اين نسخه جاى اسم ممدوح خالى است. از رسالۀ حاضر حدود سى نسخه وجود دارد كه بيشتر آنها جز اندك، تفاوتى ندارند.
از ميان نسخه‌ها، آنهايى كه اختلاف بيشترى داشتند براى مقابله برگزيده شده، به اين شرح:
- نسخۀ شمارۀ 11 - 1925 از مجموعۀ نسخه‌هاى خطى دانشگاه تهران، به خط نستعليق چليپا، سال 1073 هجرى قمرى. اين نسخه با حرف (ب:) مشخص گرديده است.
- نسخۀ شمارۀ 12 - 1147 از مجموعۀ نسخه‌هاى خطى دانشگاه تهران، خط نسخ، مجموعۀ رساله‌هاى دوانى، تاريخ كتابت نسخه مشخص نيست. با حرف (ج:) نشان داده شده است.
- نسخۀ شمارۀ 4 - 119 دانشكدۀ ادبيات، دانشگاه تهران، كه به خط نسخ در سدۀ 11 نوشته شده و با علامت (د:) نشان داده شده است.
- نسخۀ شمارۀ 1 - 400 دانشكدۀ ادبيات، امام جمعۀ کرمان، به خط نستعليق. كتابت نسخه در سدۀ 13 است و به حرف (ه:) مشخص شده. در اين نسخه نيز جاى اسم ممدوح خالى است.
توضيحات
- در تصحيح متن هرجا مطلبى در نسخه‌اى نبوده، در پاورقى با كلمۀ «ندارد» و ذكر علامت مشخصۀ آن نسخه، مشخص گرديده است. ضمنا در بيشتر موارد نسخۀ اساس، اصل قرار گرفته، مگر اين كه نسخۀ اساس در حدى اشكال داشته كه مطلب دچار ابهام مى‌شده، در چنين مواردى در متن، عبارت نسخه بدل نوشته شده و در پاورقى عبارت نسخۀ اساس نقل گرديده است.
- در بخش يادداشت‌ها، هر لغت يا اصطلاح، يا اسم خاص يا... فقط يك بار توضيح داده شده است و اگر لغت يا... در متن تكرار گرديده است از طريق فهرست‌هاى بعدى از قبيل، فهرست لغات و تركيبات و اصطلاحات، فهرست اعلام، فهرست نام كتاب‌ها، فهرست عبارات عربى و فهرست اشعار، توضيح مورد نظر جستجو شود.
- در يادداشت‌ها و فهرست‌ها، عدد سمت چپ مميّز، شمارۀ صفحه و عدد سمت راست مميّز، شمارۀ سطر را نشان مى‌دهد.
علائم
لغتنامه: لغتنامۀ دهخدا.
معين: فرهنگ فارسى دكتر محمد معين.
فرهنگ عرفانى: فرهنگ لغات و اصطلاحات و تعبيرات عرفانى.
فرهنگ معارف: فرهنگ معارف اسلامى.