تاریخ مولد العلماء و وفیاتهم

تاريخ مولد العلماء و وفياتهم
پدیدآوران	ربعي دمشقي، محمد بن عبدالله (نویسنده) حمد، عبدالله بن احمد (محقق)
ناشر	دار العاصمة
مکان نشر	عربستان - رياض
سال نشر	1410ق
چاپ	1
موضوع	اسلام - سرگذشت‌نامه محدثان اهل سنت - سرگذشت‌نامه نويسندگان اسلامی - سرگذشت‌نامه کشورهای اسلامی - سرگذشت‌نامه
زبان	عربی
تعداد جلد	2
کد کنگره	‏CT‎‏ ‎‏203‎‏ ‎‏/‎‏ع‎‏4‎‏ر‎‏2*
نورلایب	مطالعه و دانلود pdf

تاریخ مولد العلماء و وفیاتهم، اثر ابوسلیمان محمد بن عبدالله احمد بن زبر ربعی دمشقی، کتابی است پیرامون تاریخ ولادت و وفات مشاهیر و علما، از هجرت پیامبر(ص) تا سال 338ق، که به زبان عربی و در قرن چهارم هجری نوشته شده است.

در بیان اهمیت اثر حاضر، باید به این نکته اشاره نمود که این کتاب، دومین اثری است که در موضوع وفیات، تدوین شده و مصدر اساسی و مهمی برای کتبی است که پس از خود، نوشته شده است. از جمله خطیب بغدادی در تاریخ خود، در بیش از شانزده موضع از اثر حاضر استفاده کرده است. همچنین حافظ ابن عساکر در «تاریخ دمشق»، 423 نص از آن نقل نموده است. ابن خلکان در «وفیات الأعیان»، ذهبی در «سیر أعلام النبلاء» و «تاریخ الإسلام» و... نیز از آن به عنوان منبعی معتبر، استفاده کرده‌اند.

ساختار

کتاب با دو مقدمه از محقق و نویسنده آغاز شده و مطالب در دو جلد و بر اساس تاریخ وفات اشخاص، به صورت سال شمار، از سال اول هجری آغاز و تا سال 338ق عرضه شده است.

منابعی که نویسنده در تدوین کتاب خویش مورد استفاده قرار داده، عبارتند از: علی بن محمد مداینی (176 نص)؛ عمرو بن علی (160 نص)؛ هیثم بن عدی (140 نص)؛ ابوموسی محمد بن مثنی (117 نص)؛ واقدی (105 نص)؛ ابونعیم فضل بن دکین (82 نص)؛ ابوزرعه دمشقی (74 نص)؛ محمد بن عبدالله بن نمیر (60 نص)؛ یحیی بن معین (44 نص)؛ احمد بن حنبل (26 نص)؛ سعید بن اسد (16 نص) و لیث بن سعد (12 نص).

گزارش محتوا

مقدمه مفصل محقق، دارای دو فصل می‌باشد. فصل نخست، در هفت مبحث، به زندگی نامه نویسنده اختصاص یافته و اطلاعاتی پیرامون اسم، نسب و زمان ولادت، چگونگی رشد و پرورش، شیوخ، سفرهای علمی، نبوغ، توثیق و ستایش علما نسبت به او، شاگردان، تألیفات و تاریخ وفات وی، در آن ارائه گردیده است.

فصل دوم، مشتمل بر مباحث مطالعاتی در مورد کتاب بوده و ضمن معرفی موضوع آن، به بیان جایگاه و اهمیت کتاب، روش نویسنده در نگارش تاریخ، مصادر و منابع مورد استفاده وی، توثیق نسبت کتاب به مؤلف، وصف نسخ خطی و اقدامات تحقیقی صورت گرفته در آن، پرداخته شده است.

نویسنده در مقدمه کتاب، ضمن اشاره به موضوع آن، به ذکر مصادر کتاب و اسانید مربوط به آن، پرداخته است.

اولین تاریخ وفات ذکرشده، مربوط به ابوامامه اسعد بن زرارة بن عدس می‌باشد که در شوال سال اول هجری وفات یافت و در بقیع مدفون گردید.نعمان بن بشیر نیز اولین مولود مذکور در کتاب می‌باشد که در سال دوم هجری به دنیا آمده و اولین مولود از انصار در جمادی الاولی آن سال می‌باشد.

از دیگر مطالب مذکور در کتاب، می‌توان از قتل خلاد بن سوید، وفات سعد بن معاذ و قتل خبیب بن عدی در سال پنجم هجری.، قتل محرز بن نضله اسدی و هشام بن صبابه در سال ششم.، وفات زینب دختر پیامبر(ص) و شهادت جعفر بن ابی‌طالب در سال هشتم.، قتل عروة بن مسعود ثقفی.و وفات ام کلثوم دختر پیامبر(ص) و مرگ عبدالله ذوالبجادین در سال نهم هجری و... نام برد.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب، در انتهای جلد دوم آمده است.

در پاورقی‌ها علاوه بر ذکر منابع، به توضیح برخی از مطالب متن پرداخته شده است.

در ادامه این کتاب، تعدادی ذیل به طور متوالی نوشته شده است که این امر، نشانگر اهمیت و ارزش کتاب می‌باشد. حافظ ابوعبدالعزیز بن احمد کتانی دمشقی (متوفی 466ق) ذیلی بر آن نوشته و تا نزدیک وفاتش ادامه داده است. سپس ابومحمد هبةالله بن احمد بن الاکفانی (متوفی 524ق) ذیل کوچکی برای کتاب کتانی نوشت که شامل بیست سال؛ یعنی تا سال 485ق می‌شد و نامش را «جامع الوفیات» گذاشت.

شرف‌الدین ابوالحسن علی بن مفضل مقدسی اسکندرانی مالکی (متوفی 611ق) ذیلی بر ابن الاکفانی نوشت و آن را تا سال 581ق ادامه داد. امام زکی‌الدین ابومحمد عبدالعظیم بن عبدالقوی منذری (م 656) ذیلی بر ابن مفضل نگاشت و تا سال 642ق ادامه داده و اسمش را «التکملة لوفیات النقلة» گذاشت. شاگرد ابومحمد منذری با نام عزالدین احمد بن محمد حسینی (متوفی 695ق) ذیلی بر کتاب او نوشت و نامش را «صلة التکملة لوفیات النقلة» گذاشت که وفیات میان سال‌های 641ق تا 675ق را شامل می‌شد.

منابع مقاله

1. مقدمه و متن کتاب.
2. عواد معروف، بشار، «تاریخ پیدایش علم رجال و تراجم و تواریخ محلی»، ترجمه رسول جعفریان، برگرفته از پایگاه اطلاع رسانی مرکز دایرةالمعارف بزرگ اسلامی (مرکز پژوهش‌های ایرانی و اسلامی)، 26 خرداد 1395، به آدرس:

http://www.cgie.org.ir/fa/news/1828