ابوطالب مکی، محمد بن علی
| نام | ابوطالب مکی، محمد بن علی |
|---|---|
| نام‌های دیگر | مکی، ابوطالب
حارثی، محمد بن بن عطیة ابیطالب مکی ابوطالب ال‍م‍ک‍ی، محمد بن علی |
| نام پدر | علی |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 386 ق یا 996 م |
| اساتید | |
| برخی آثار | |
| کد مؤلف | AUTHORCODE6605AUTHORCODE |
ابوطالب محمد بن على بن عطيه مكى، زاهد و عارف سده چهارم است كه در اصل از مردم جبل ایران بود و چون در مكه پرورش يافت، به مكى معروف شد.
با آن‌كه ابوطالب از مؤلفان مشهور صوفيه بوده است و در دوره‌هاى بعد همواره به اقوال و روايات او استناد مى‌كرده‌اند، آگاهى درباره زندگانى و احوال شخصى او بسيار اندك است.
از گستردگى و تنوع مطالب و موضوعاتى كه در کتاب «قوت القلوب» او ديده مى‌شود، چنين بر مى‌آيد كه وى در اوايل عمر در علوم مرسوم زمان خود به تحصيل و تعلم مشغول بوده و خصوصا به استماع حديث و روايت آن رغبت و توجه تمام داشته است. وى صحيح بخارى را نزد ابوزيد استماع كرده و از عبدالله بن جعفر بن فارس اجازه روايت گرفته بود و از كسانى چون ابوبكر آجرى، على بن احمد مصيصى، محمد بن عبدالحميد صنعانى و احمد ضحاك روايت مى‌كرد و كسانى چون عبدالعزيز ازجى و محمد بن مظفر خياط از او روايت كرده‌اند.
ابوطالب روزگارى به رياضت‌هاى سخت عمر مى‌گذرانده و گفته‌اند كه سال‌ها خوراكش برگ و ريشه گياهان صحرا بوده است، تا جايى كه رنگ چهره‌اش دگرگون شده بود. نسبت ابوطالب در تصوف به دو واسطه از طريق ابوالحسن احمد و پدر او ابوعبدالله محمد بن سالم به سهل تسترى مى‌رسيد. وى با ابن جلاء نيز مصاحبت داشت و از او با عنوان شيخنا ابوبكر بن جلاء ياد مى‌كرد.
بعد از وفات ابوالحسن ابن سالم در بصره در فاصله سال‌هاى 350 تا 360ق، ابوطالب به نشر آراء او پرداخت و زعامت مذهب سالميه را برعهده گرفت. وى نخست در بصره و سپس در بغداد به وعظ و تبليغ مشغول شد و مردم بسيار در مجالس او گردمى‌آمدند، اما گه‌گاه در سخنان او نكات و تعبيراتى شنيده مى‌شد كه با عقايد رايج مردم سازگار نبود و مورد انكار و انتقاد متشرعان قرار مى‌گرفت، چنان‌كه از او نقل كرده‌اند كه مى‌گفت: «ليس على المخلوقين اضر من الخالق» از این رو به سخنان ناروا و بدعت‌آميز متهم شد و مردم از او روى‌گردان شدند و ناگزير تا پایان عمر ديگر مجلس نگفت. وى در سال 386ق در بغداد درگذشت و در جانب شرقى مقبره مالكيه به خاک سپرده شد.
آثار
- قوت القلوب في معاملة المحبوب مهمترين اثرى است كه از وى بر جاى مانده و از آغاز همواره از شهرت و اعتبارى خاص برخوردار بوده است.
- علم القلوب (با توجه به مطالب كه این کتاب با کتاب قوت القلوب اختلاف شديد دارد، به نظر مى‌رسد كه این کتاب اثر ابوطالب مكى نباشد ولى منسوب به او شده است.)
- المجمل المختصر كه امروزه اثرى از آن موجود نيست
- اربعين كه متضمن چهل حديث بوده است.
منابع
دايرة المعارف بزرگ اسلامى ج5 ص630، مجتبایی، فتح‌الله.