تاریخ بیهقی (فیاض)
| تاریخ بیهقی | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | بیهقی، محمد بن حسین (نويسنده) فياض، علي‌اکبر (محقق و معلق) |
| ناشر | نشر علم |
| مکان نشر | ایران - تهران |
| سال نشر | مجلد1: 1374ش , |
| موضوع | ایران - تاريخ - غزنويان، 351 - 582ق. نثر فارسی - قرن 5ق. |
| زبان | فارسی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | DSR 791 /ب9ت2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
تاریخ بیهقی، تألیف خواجه ابوالفضل محمد بن حسین بیهقی دبیر، از آثار ممتاز و کتب معتبر تاریخ و ادب فارسی محسوب می‌شود. این نسخه مصحح به قلم علی‌اکبر فیاض و با مقدمه‌ای تحقیقی به قلم خود او منتشر شده است.
در ابتدای اثر پس از مقدمه یک صفحه‌ای فرزین مجید فیاض، مقدمه دکتر غلامحسین یوسفی با عنوان «تصویری از استاد فیاض» به بررسی شخصیت علمی و اخلاقی علی‌اکبر فیاض اختصاص یافته است. در بخشی از این مقدمه چنین می‌خوانیم: «دکتر فیاض از کسانی بود که در آنان طلب معرفت و آموختن و کنجکاوی و پی بردن به حقایق به‌صورت عشقی سرشار بروز می‌کند، که پایدارست و روزافزون. این طلب از جوانی در او سرشته بود تا واپسین لحظات حیات»[۱].
در ادامه زندگی علمی علی‌اکبر فیاض مورد بررسی قرار گرفته و فهرستی از آثار او با ذکر مشخصات نشر آن اثر ارائه شده است.[۲].
«نسخه‌های خطی تاریخ بیهقی» عنوان مقدمه ارزشمند محقق اثر است. در بخشی از این مقدمه چنین می‌خوانیم: «از تاریخ بیهقی چنان‌که کتاب‌شناسان ملاحظه کرده‌اند نسخه خطی زیاد و فراوان است... ولی مطلب مهم و قابل ملاحظه این است که در این انبوه نسخه‌ها تا حدی که من اطلاع دارم یک نسخه که بتوان صفت خوب و قابل اعتماد بر آن اطلاق کرد، یعنی یک نسخه قدیمی و بی‌غلط یا اقلاً کم‌غلط که بتوان آن را به‌تنهایی اصل و اساس کتاب بیهقی قرار داد وجود ندارد»[۳].
در عصری که این نسخه‌های متأخر بیهقی نوشته می‌شده است، حرفه استنساخ و یا به اصطلاح قدیم‌تر وراقی هرچند از لحاظ کمیت، یعنی تعداد خط‌نویس شاید بیشتر از سابق وسعت داشته، اما از لحاظ کیفیت پست‌تر بوده است؛ یعنی در این عصر در این حرفه اشخاصی از قبیل محمود وراق یا ابوحیان توحیدی و ابن ندیم وجود نداشته است و جای توقع آن هم نیست. در این زمان تنها چیزی که مورد توجه مشتریان نسخه‌ها بوده است و بس و به سواد یا بی‌سوادی کاتب و دقت و سهل‌انگاری او کاری نداشته‌اند، این است که بیشتر این نسخه‌ها خوش‌خط است و گاهی هم مزین و مذهب، ولو پر غلط[۴].
مسئله مهم دیگری راجع به این نسخه‌ها موضوع دست‌کاری‌ها و تصرفات شخصی‌ای است که در آنها شده است و بیشتر در نسخه‌های متأخر ایرانی است؛ بدین معنا که در مواردی از کتاب که مطلبی افتاده یا غلط بوده است یا کاتب و مصحح آن را غلط می‌خوانده است، در عبارت دخل و تصرف کرده‌اند و بدون ذکر عبارت اصل، تغییراتی در متن داده‌اند؛ به‌عنوان مثال از سخن علی قریب به ابونصر: «تشویش این خاندان بنشیند» که در نسخه اصلی کلمه «بنشیند» را به رسم قدیم «بنه‌نشیند» نوشته‌اند، چنان‌که امروز هم در نسخه گجراتی به همین صورت است، ولی ناسخ یا مصحح نسخه به‌واسطه ناآشنایی به رسم‌الخط قدیم این شکل نامأنوس را نفهمیده‌اند و عبارت را از اساس تغییر داده و نوشته‌اند: «تشویش این خاندان دارم که تبه شود»[۵].
مصحح در تصحیح این نسخه، از روش تصحیح التقاطی استفاده کرده است. در موارد غلط‌های مسلم نیز با مراجعه به منابع خارجی یا دیگر منابع، گاه صحیح آن را در متن نوشته و در پانوشت به غلط آن اشاره کرده و گاه برعکس عمل کرده است.[۶].
متن اثر، مشتمل بر باقی‌مانده جلد پنجم و مجلدات دیگر تا جلد دهم تاریخ بیهقی است. پس از آن ملحقات تاریخ بیهقی بدین ترتیب آمده است:
- دیباچه کتاب، که از چاپ مرحوم پیشاوری که معروف به «چاپ سنگی» است نقل شده است. این دیباچه بعد از «بسمله» آغاز می‌شود و در پایان، بی‌فاصله و بدون ذکر عنوانی به متن نامه می‌پیوندد.
- ترجمه فارسی نامه خلیفه به مسعود، که عنوان آن در بیشتر نسخه‌ها «ترجمه نامه قائم‌بامرالله به سلطان مسعود» و در چاپ کلکته «ترجمه کتاب خلیفه و عهدنامه سلطان» نام دارد.
- ترجمه فارسی بیعت‌نامه، که در بیشتر نسخه‌ها «ترجمه بیعت سلطان مسعود» و در بعضی «بیعت سلطان مسعود به خلیفه قائم‌بامرالله» است.[۷].
در انتهای کتاب، تعلیقات محقق و فهرست اسامی اشخاص و امکنه و قبائل و فهرست لغات و ترکیبات به‌ترتیب حروف الفبا ذکر شده است.
پانویس
منابع مقاله
مقدمه و متن کتاب.