جامع المدارك في شرح المختصر النافع
| جامع المدارک في شرح المختصر النافع | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | غفاری، علیاکبر (مصحح) موسوی خوانساری، احمد (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | شرح المختصر النافع مختصر النافع. شرح |
| ناشر | مکتبة الصدوق |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1355 ش یا 1405 ق |
| چاپ | 2 |
| موضوع | فقه جعفری - قرن 7ق. حلی، جعفر بن حسن، 602 - 676ق. مختصر النافع فی فقه الامامیه - نقد و تفسیر |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 7 |
| کد کنگره | BP 182 /م3 م30283 |
جامع المدارک في شرح المختصر النافع تألیف آیت‌الله حاج سيد احمد بن يوسف خوانسارى قده (م 1405 ق) یک دوره کامل فقه شیعه است.
درباره كتاب
كتاب «جامع المدارك» از شروح معتبر و با ارزش «مختصر النافع» يا «النافع في مختصر الشرايع» تأليف محقق حلى قده (م 676 ق) است كه در زمان حيات مؤلف انتشار يافته است.
اعتبار كتاب
اين كتاب حاوى مجموعه‌اى از مدارک احكام فقهى مى‌باشد كه به صورت مختصر گردآورى شده و يك دورۀ كامل از فقه شيعه مى‌باشد.
كتاب به صورت شرح مزجى تأليف شده به اين معنا كه حواشى و متن كتاب با هم تركيب شده‌اند. در اين كتاب مباحث فقهى با توجه به روايات و آيات قرآن كريم مطرح شده است و مؤلف با توجه به بنيۀ فقهى بسيار قوى كه داشته است فقه الحديث، آيات و روايات را به بهترين وجه بيان نموده است و كمتر به منبع يا مأخذ فقهى به صورت صريح استناد كرده است.
با توجه به تاريخ اتمام كتاب صلاة كه سال 1369ق است، و پايان كتاب قصاص كه سال 1401ق مى‌باشد در حدود سى و چند سال نگارش اين كتاب ارزشمند طول كشيده است.
البته مؤلف به دليل اشتغالات مرجعيت و گاهى نيز به دليل مورد نياز نبودن بعضى از مباحث كتاب نظير كتاب‌هاى عتق، تدبير و مكاتبه و استيلاء، جهاد و غيره نپرداخته و متعرض نشده است.
مؤلف، كتاب طهارت و صلاة را در سال 1368 بپايان رسانيده است امّا پس از هجرت به تهران به سبب اشتغالات مرجعيت تا سال 1383ق كتاب خمس بپايان نرسيده است.
جلد ششم و هفتم كتاب بنا به ترتيب متعارف كتاب مختصر النافع تأليف نشده است و توجه و همت مؤلف بيشتر به 5 جلد اول كتاب بوده است اما بعدها به دليل درخواست فضلا و اهل علم به تدوين و تأليف جلد ششم و هفتم پرداخته است. (آخر جلد 6 ص307 از كتاب، با عنوان «كلمة الناشر»).
تأليف و انتشار
كتاب طهارت و صلاة در سال 1369ق پايان يافته است. سپس در سال 1383ق كتاب خمس به اتمام رسيده است. كتاب صوم و اعتكاف در سال 1384ق پايان يافته و كتاب وكالت در سال 1388ق پايان يافته است پس از آن كتاب قصاص در سال 1401ق پايان يافته است. از تاريخ اتمام كتاب‌هاى ديگر در چاپ موجود، اطلاعى در دسترس نيست.
چاپ دوم كتاب جامع المدارک كه چاپ كتاب موجود است در سال 1405ق و در چاپخانۀ اسماعيليان منتشر شده است. ناشر آن مكتبة الصدوق و مسئول تصحيح و مقابلۀ آن على اكبر غفارى مى‌باشد.
ترتيب مطالب
جامع المدارک نيز نظير شرح مختصر از 4 قسمت عبادات، معاملات، ايقاعات و احكام تشكيل شده و در 7 جلد چاپ شده است.
جلد اول و دوم شرح قسمت عبادات، جلد سوم و قسمتى از چهارم تا پايان كتاب نكاح شرح قسمت معاملات، جلد سوم از كتاب طلاق تا پايان كتاب صيد و ذبائح از جلد چهارم شرح قسمت ايقاعات، و قسمتى از جلد چهارم و جلدهاى پنجم، ششم و هفتم شرح قسمت احكام مى‌باشد.
جلد اول شامل كتاب‌هاى طهارت و صلاة است.
جلد دوم شامل كتاب‌هاى زكات، خمس، صوم، اعتكاف و حج مى‌باشد. مؤلف، كتاب جهاد را شرح نزده است و بحث امر به معروف و نهى از منكر را در آخر جلد پنجم آورده است.
جلد سوم كتاب‌هاى متاجر، رهن، حجر، ضمان، حواله، كفالت، صلح، شركت، مضاربه، مزارعه و مساقات، وديعه و عاريه، اجاره و وكالت را در بردارد.
در جلد چهارم كتاب‌هاى وقوف و صدقات، وصايا، نكاح، طلاق، خلع و مبارات مطرح شده است.
مؤلف، كتاب سبق و رمايه را كه بعد از كتاب وقوف و صدقات و قبل از كتاب وصايا است شرح نزده است. كتاب‌هاى عتق، تدبير و مكاتبه و استيلاء نيز كه بعد از كتاب خلع و مبارات است شرح زده نشده است.
جلد پنجم شامل كتاب‌هاى كفارات، اقرار، ايمان، نذر و عهود، صيد و ذبائح، اطعمه و اشربه، غصب، احياء موات، لقطه، مواريث و امر به معروف و نهى از منكر مى‌باشد.
مؤلف، كتاب شفعه را كه پس از كتاب غصب و قبل از احياء موات است در اين جلد نياورده است بلكه در پايان جلد ششم آورده است.
جلد ششم كتاب‌هاى قضاء، شهادات، ديات و شفعه را در بردارد. كتاب ديات كه در مختصر النافع آخرين كتاب و پس از كتاب قصاص مى‌باشد و در جلد ششم پس از كتاب شهادت ذكر شده است.
جلد هفتم شامل كتاب‌هاى حدود و قصاص مى‌باشد.
در مجموع كتاب‌هاى عتق، تدبير و مكاتبه و استيلاء، سبق و رمايه و جهاد، در جامع المدارک مطرح نشده است.
ويژگى‌ها
مؤلف كمتر به نظريات فقها و بزرگان با نام اشاره كرده است و عموماًبدون ذكر نام صاحب نظريه، آن را طرح نموده است. عموم مطالب مطرح شده با توجه به آيات شريفه و روايات بررسى شده است.
در اين كتاب آيات و روايات بسيار دقيق و فقيهانه بررسى شده است و مؤلف با دقت و ظرافت خاصى به طرح و بررسى آنان پرداخته است.
از ديگر ويژگى‌ها اين كه مؤلف بسيار مختصر به صورت اشاره‌اى و گذرا به نكات دقيق اشاره نموده است.
از ديگر خصوصيات كتاب بيان احتمالات مختلف و روايات و نظريات مختلف و بررسى دقيق و عالمانۀ اين احتمالات مى‌باشد كه خواننده را وادار به فكر و تعمق نموده و زمينه را براى ايجاد قوۀ اجتهاد در او فراهم مى‌نمايد.