موسوعة تاريخ العراق بين احتلالين جلد 8
| موسوعة تاریخ العراق بین احتلالین | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | عزاوی، محامی عباس (نویسنده) |
| عنوان‌های دیگر | تاریخ العراق بین احتمالین |
| ناشر | الدار العربية للموسوعات |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1425 ق |
| چاپ | 1 |
| موضوع | عراق - تاریخ |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 8 |
| کد کنگره | DS 70/9 /ع43 ت2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
موسوعة تاريخ العراق بين احتلالين نوشتۀ عباس عزّاوى محامى(متوفاى 1350) است.
اين كتاب، پژوهشى درباره حوادث و وقايع سياسى عراق از زمان اشغال آن از سوى مغولان تا پايان حاكميّت عثمانى‌ها و اشغال آن توسط انگليس است. اين تاريخ بر اساس اسناد و مدارک معتبر، حوادث را به صورت سالشمار و نيز بر اساس حكومت‌ها و حاكمان از سال 656 تا 1335 هجرى بيان داشته است. استمرار سنّت تاريخ‌نگارى را با شرح و شيوۀ سالشمار رويدادهاى مهم و وفيّات بزرگان است. در اين اثر با بيانى نو مى‌توان ديد، با اين تفاوت كه اثر، از تحليل و تفصيل برخوردار است.نویسنده به مناسبت، وضعيّت عراق و شهرهاى آن را از حيث جغرافيايى، فرهنگى و اقتصادى بررسى كرده و با معرفى حاكمان و اميران آن، روابط سياسى عراق با ديگر كشورها و نيز خسارت‌هاى مالى و انسانى كه بر اساس اين اشغال‌گرى‌ها بر عراق تحميل شده، تبيين كرده است.
ساختار
اين پژوهش در هشت مجلّد، به ترتيب ذيل نگارش يافته است:
مجلد اوّل - حكومت مغول(656-738 قمرى)(1258-1338 ميلادى)
مجلد دوّم - حكومت حلايريان(738-814 قمرى)(1338-1411 ميلادى)
مجلد سوم - دوران حكومت تركمانان، قراقويونلو و آق‌قويونلو(814-941 قمرى)(1411-1534 ميلادى)
مجلد چهارم - دوره اوّل حكومت عثمانى(941-1049 قمرى)(1534-1639 ميلادى)
مجلد پنجم - دوره دوم حكومت عثمانى(1049-1163 قمرى)(1534-1639 ميلادى)
مجلد ششم - دوره حكومت مماليك(1163-1247 قمرى)(1750-1831 ميلادى).
مجلد هفتم - دوره سوم حكومت عثمانى(1247-1289 قمرى)(1831-1872 ميلادى)
مجلد هشتم - پايان حكومت عثمانى(1298-1335 قمرى)(1872-1917 ميلادى)
گزارش محتواى مجلد هشتم
در جلد هشتم، حوادث تاريخى، تشكيلات ادارى، و فرهنگ و تمدن سرزمين عراق در آخرين دوره حكومت عثمانيان، در فاصله سال‌هاى 1298-1335 هجرى(1872-1917 ميلادى) بررسى شده است.
اين جلد نيز با مقدّمه و نقد و بررسى منابع آغاز مى‌گردد. مؤلف، بعد از كتابشناسى، بعيّه حوادث تا 1298 را درج نموده است و مى‌توان اين را تعليمى بر جلد هفتم دانست. و در آن ذكرى از واليانى است كه پس از «مدحت پاشا» يكى پس از ديگرى به سرعت بر سر كار آمدند و كار مهم و زيادى انجام نداند؛ از جمله محمد «رؤوف پاشا»، «عاكف پاشا» و عبدالرحمن پاشا و تابع و حوادث دوران حكومت اين واليان و مختصرى از وقايع و اقداماتى كه «مدحت پاشا» در زمان وزارت خود انجام داده بود و همچنين تشكيلات ادارى اين دوران بغداد و بصره، پول رايج(نقود) در عراق، دستور براى تشكيل پارلمان(1293)، از ديگر مباحث اين دوران مى‌باشد.
در 1326 قمرى همزمان با اعلام مشروطيّت در مماليك عثمانى، در بغداد نيز بخش‌هايى پديد آمد و مراكز و جمعيّت‌ها خواستار حكومت مشروطه شدند و سرانجام در همان سال، با اعلان مشروطيّت، تشكيل مجلس، آزادى مطبوعات، اطلاحات اساسى در زمينه‌هاى مختلف، عراق و به تبع آن بغداد، وارد دوره جديدى از حيات سياسى و اجتماعى خود شد كه مى‌توان از مهمترين آنها اعزام سه نماينده از بغداد و از شهرهاى ديگر كربلا، كركوك، موصل به مجلس نمايندگان عثمانى ياد كرد و ديگر انتشار بسيار روزنامه و مجلات در اين دوره است؛ از جمله روزنامه الزوراء، بغداد، الرقيب، الزهور، المصباح، صدى بابل، و از مجلات لغة العرب، تنوير الافكار، العلم و النور و الحياء نام برد.
از مباحث مهم ديگرى كه مطرح مى‌شود:
مقامات مهم در اين دوران شامل هيئت مديره معارف هيئت مديره تاپو، ادارۀ ثبت و دادگاه‌هاى مدنى، سازمان ادارى در اين دوران(شامل والى در قرار است و شورابى كه نيمى از آن منتخب و بقيّه انتصابى بودند، و يك قائم مقام كه اينها به والى كمك مى‌كردند، تاسيس مدارس ابتدائى و دانشسراى مقدّماتى، اوزان و...
اين وضع ادامه داشت تا اينكه در سال 1332 قمرى(1914 ميلادى) دولت‌هاى آلمان و عثمانى همراه اتريش، تشكيل اتحاديه دولت‌هاى محور را دادند و اين بهانۀ لازم را به دولت «بريتانيا»(انگلستان) داد تا براى دفاع از منافع خود به دولت عثمانى در بغداد حمله كند. بصره در 1914 ميلادى(1332 قمرى) سقوط كرد. پيش روى نيروهاى انگلستان به سوى بغداد پس از فتح بصره تا فتح كامل بغداد نزديك به 4 سال طول كشيد. عثمانيان تا 1916 ميلادى(1334 ق) نتوانستند واكنش مؤثرى در برابر انگليسى‌ها نشان دهند؛ امّا در همين سال، در «كوت» نزديك «العماره» بيان راه بصره و بغداد، با گرفتن پنج ژنرال انگليسى و 13300 هزار اسير ضربه مؤثرى به نيروهاى انگلستان وارد آوردند، اندكى بعد انگليسى‌ها، تجديد نيرو كردند و دوباره به مقابله با سپاه عثمانى پرداختند و سرانجام در 17 جمادى الأول 1335 قمرى(11 مارس 1917 ميلادى) بغداد را فتح و بر آن تسلّط يافتند. سقوط بغداد در واقع در حكم شكست قطعى امپراتورى عثمانى در سرزمين‌هاى عربى بود.(ص 361). وقايع و حوادث اين دوران كه مصادف با جنگ جهانى اوّل است؛ به طور مفصّل در كتاب بيان شده است، همچنين حوادث وقايع واليان بغداد در طول اين دوران ذكر شده است.
بعد از پايان يافتن اين حوادث 1335 قمرى، مؤلف به بررسى كلى اين دوران از حيث سلاطين عثمانى، وزراء و تشكيلات ادارى، فرهنگ در اين دوران(كه مهمترين سازندۀ فرهنگ مدارس و دانش آموختگان هستند، به معرّفى آنها پرداخته مى‌شود)، ارتباط با دولت‌هاى همجوار (شامل ايران، عربستان و كويت)، ارتباط با دول غير مسلمان(اجانب) مى‌پردازد، در پايان خاتمه آمده است.
گزارش وضعيت
فهرست‌هاى اعلام، اقوام، قبائل و فرق، آثار و اماكن، كتب، الفاظ وارداتى و غريبه، تصاوير به ترتيب تنظيم حروف الفباء بعد از خاتمه قرار گرفته است و در پايان مجلد، فهرست مطالب درج شده است.
پاورقى‌ها، آدرس مطالبى كه از كتب در متن بازگو شده، آمده است.
منابع مقاله
دائرةالمعارف بزرگ اسلامى، ج 10 و 12 دانشنامه جهان اسلام، ج 3.