كتاب الزكاة (آشتیانی)
| نام کتاب | کتاب الزکاة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | زمانی‌نژاد، علی‌اکبر (تصحیح و تحقیق)
آشتیانی، محمدحسن بن جعفر (نويسنده) غضنفری، علی (تصحیح و تحقیق) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 188/4 /آ5ز8 |
| موضوع | زکات (فقه)
فقه جعفری - قرن 14 |
| ناشر | المؤتمر العلامة الآشتياني (ره)، زهير |
| مکان نشر | قم - ایران |
| سال نشر | 1384 هـ.ش |
| کد اتوماسیون | AUTOMATIONCODE598AUTOMATIONCODE |
معرفى اجمالى
«كتاب الزكاة» تقريرات درس فقه فقيه بزرگ شيخ مرتضى انصارى است كه توسط شاگردش ميرزا محمد حسن آشتيانى(1248-1319ق) به نگارش درآمده است.
مؤلف، مباحث مربوط به زكات را از ديدگاه فقه شيعه به تفصيل در ضمن دو مجلد بررسى مى‌كند.
كتاب، سال‌ها ناشناخته بود؛ سپس يكى از محققان، على اكبر زمانى‌نژاد، ضمن تحقيقات خود به نسخه خطى آن در كتاب‌خانه شيخ فضل الله نورى دست پيدا مى‌كند.
(البته طبق نوشته اين محقق، نسخه مذكور بعدا به كتاب‌خانه محدث ارموى انتقال داده مى‌شود).
وى با جست‌وجو و دقت در اسناد و منابع موجود و نيز ارجاعاتى كه در خود كتاب وجود داشت، دريافت كه از آثار ميرزاى آشتيانى است. لذا تصميم به تصحيح و چاپ آن با همكارى سيد على غضنفرى گرفت.
محققان، علاوه بر تصحيح كتاب، به استخراج آيات و روايات و اقوال و آراى مختلف پرداخته‌اند.
ساختار
اين تقرير در حقيقت شرح و حاشيه بر كتاب شرائع الاسلام محقق حلّى است.
مؤلف، قبل از شروع مباحث خود، قول محقق را با عنوان«قوله» آورده و سپس با«أقول» مباحث خود را كه در واقع تقريرات درس استادش شيخ انصارى است مى‌آورد.
كتاب، از سه قسمت عمده تشكيل شده است:
نظر اول: كسانى كه زكات بر آنان واجب است؛ نظر دوم: مواردى كه زكات به آن تعلق مى‌گيرد و نظر سوم: مستحقان مصرف زكات.
گزارش محتوا
نويسنده، پس از تعريف اصل زكات، به بحث در باره كسانى مى‌پردازد كه زكات بر آنان واجب است.
وى علاوه بر آيات و روايات، از اقوال ديگر فقها نيز به وفور استفاده مى‌كند. در ادامه از زكاتى كه به اموال طفل ثروت‌مند تعلق مى‌گيرد و چگونگى پرداخت آن سخن مى‌گويد. مؤلف، بر اين باور است كه مخاطب اصلى در زكات مربوط به اموال طفل، ولىّ طفل است.
هم‌چنين بيان مى‌دارد كه در مال مجنون زكات نيست. هم‌چنين به مباحث مربوط به زكات مال عبد مكاتب و احكام آن مى‌پردازد.
وى به تبع قول مشهور ملكيّت و امكان تصرف در مال را از شرايط وجوب زكات مى‌شمارد. مال مغصوب، مالى كه وقف مى‌شود، اموال گم شده و مفقود شده و نيز مالى كه به ديگرى قرض داده شده است، هيچ كدام از اين موارد زكات ندارد؛ برخى موارد، مشهور و حتى اجماعى است و برخى موارد نيز بنا بر قول أصح چنين است.
اما مال كافر زكات دارد. كافر همان طور كه به ديگر احكام مكلف است به زكات نيز مكلف است.
نويسنده، به تفصيل در اين باره سخن مى‌گويد.
مؤلف، در باب موارد زكات به تبع مشهور فقها بر اين باور است كه زكات فقط در آن 9 مورد مشهور واجب است و باقى اموال مشمول حكم زكات نيست؛ هر چند مستحب است زكات همه چيزهايى كه از زمين مى‌رويد و مكيل و موزون است، پرداخت شود. وى هم‌چنين معتقد است بنا بر قول أصح، زكات مال التجاره مستحب است نه واجب.
نويسنده در ادامه به زكات شتر و گاو و گوسفند و نصاب هر يك مى‌پردازد. اين مباحث، بخش عمده‌اى از مجلد اول اين كتاب را به خود اختصاص داده است.
زكات طلا و نقره عنوان بعدى مباحث مؤلف است.
يكى از بحث‌هاى مفصل اين قسمت زكات درهم‌هاى مغشوش است. سپس به زكات مربوط به جو و گندم مى‌پردازد. زكات گندم و جو پس از جدا كردن سهم سلطان و مخارج كشت و برداشت محاسبه مى‌شود.
مؤلف، در اين بحث به تفصيل وارد شده است.
در مجلد دوم، مؤلف پس از بحث كوتاهى در باره مال التجاره و نصاب آن، به انواع مستحقان زكات اشاره مى‌كند.
وى در پايان به بحث زكات فطره و احكام مربوط به آن مى‌پردازد.
محققان در پايان فهرست‌هايى را جهت سهولت مراجعه به كتاب تدوين كرده‌اند.