تمام نهج‌البلاغة
| نام کتاب | تمام نهج البلاغة |
|---|---|
| نام های دیگر کتاب | |
| پدیدآورندگان | موسوی، صادق (محقق)
علی بن ابیطالب (ع)، امام اول (نويسنده) عساف، محمد (مصحح) سید، فرید (مصحح) |
| زبان | عربی |
| کد کنگره | BP 38/01 /م8 |
| موضوع | علی بن ابی طالب (ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - خطبه‌ها
علی بن ابی طالب (ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - نامه‌ها علی بن ابی طالب (ع)، امام اول، 23 قبل از هجرت - 40ق. - کلمات قصار |
| ناشر | موسسة الامام صاحب الزمان (عج) |
| مکان نشر | مشهد مقدس - ایران |
| سال نشر | 40 هـ.ق |
| کد اتوماسیون | 3440 |
معرفى اجمالى
"تمام نهج‌البلاغه" كتابى است به زبان عربى تاليف سيد رضى كه در زمره مستدركات نهج‌البلاغه جاى مى‌گيرد و به وسيله سيد صادق موسوى مورد تحقيق قرار گرفته است.
ساختار كتاب
كتاب مشتمل برگزيده‌اى از سخنان امام خمينى و آيت الله خامنه‌اى، تقريظات سيد جمال‌الدين دين‌پرور و نيز حسن‌الامين، مقدمه شيخ محمد عسّاف، مقدمه محقق، خطبه شريف رضى، فهرست مصادر كتاب و ابواب ذيل مى‌باشد:
الباب الاول- فصل الخطب، شامل 62 خطبه.
الباب الاول- فصل الكلمات شامل 156 كلمه از كلمات حضرت.
الباب الاول-فصل الوصايا(الشفهية) شامل 12 وصيت از وصاياى حضرت.
الباب الاول-فصل الادعية، شامل 9 دعا از حضرت.
الباب الثانى-فصل الكتب، شامل 75 نامه از نامه‌هاى حضرت.
الباب الثانى-فصل العهود و الأحلاف، شامل 3 عهد و يك حلف.
الباب الثانى-فصل الوصايا(المكتوبة9 شامل 4 وصيت.
گزارش محتوا
مولف با بهره‌گيرى از نسخ متعددى كه از نهج‌البلاغه سيد رضى در كتابخانههاى هند، ايران، دمشق و...موجود بوده، به نگارش اين اثر ارزشمند پرداخته است. وى تا حد ممكن نسخ خطى اين كتاب را فراهم آورده و ابتداء در صحت نسخه و تعيين تاريخ نگارش و كتابت آن تحقيق نموده، سپس به ضبط عبارت و اكتشاف اشتباه نسّاخ پرداخته و پس از آن بين نسخه‌هاى خطى و چاپى موجود مقابله نموده و اختلاف نسخه‌ها را در حاشيه كتاب حاضر يادآور شده است تا بدين وسيله خواننده به تمام نسخه‌هاى خطى و چاپى اين اثر همزمان آگاهى يابد.
مولف همچنين در تمام مصادر تاريخى كه حاوى فرمايشات حضرت هستند، دقيق شده و ترتيب روايات را مراعات نموده و تقديم و تاخير بعضى فقرات و زيادت و نقصان برخى ديگر را علاج نموده است. با تلاشى كه وى به انجام رسانيده، خواننده به سهولت مى‌تواند، به ارتباط خطب و كلمات و كتب حضرت آگاهى يابد.
تمام اين تلاش‌ها به نحوى صورت گرفته كه هيچ گونه تداخلى با آثارى كه توسط ديگر مستدرِكان خطب و كلمات و كتب حضرت؛ همچون ابن ابى‌الحديد و ابن‌ميثم (از متقدمان) و كاشف‌الغطاء و علامه محمودى و سيد عبدالزهرا خطيب (از متاخران) نگاشته شده نداشته باشد، هر چند مولف از مباحث تاريخى و تلاشهاى علمى ارزشمند ايشان سود جسته است.
بر خلاف ساير محققان در حوزه نهج‌البلاغه كه تنها به گردآورى روايات نهج‌البلاغه از مصادر مختلف و تدوين آن‌ها بسنده نموده‌اند. مولف كتاب حاضر به بررسى و جستجوى منابعى كه سيد رضى اثر خويش را با استفاده از آن‌ها نگاشته پرداخته است. در اين كتاب، متن سخنان اميرالمؤمنين در نهج‌البلاغه از حالت مرسل بودن خارج شده و ديگر منابعى هم كه شريف رضى متونى را از آن‌ها استخراج كرده است، نيز سنددار شده‌اند.
مولف گزيده‌هاى سيد رضى از فرمايشات حضرت را به اصل خود بازگردانده و در ساختار متن اصلى جاى داده است و بخش‌هاى برگزيده را به نحوى از متن كامل متمايز ساخته است. وى همچنين تلاش فراوانى براى بررسى مصادر مذكور به انجام رسانده و بين روايات موجود در اين مصادر مقارنه و مقايسه به عمل آورده و مكررات آن‌ها را شناسايى كرده و روايات مكرر را به نظاير آن‌ها ضميمه نموده و ترتيب تاريخى صدور آن‌ها را رعايت نموده است و اختلاف نسخه‌ها را در حاشيه كتاب يادآور شده است.
در بخش خطبه‌ها، مولف خطبه‌ها را جدا كرده و در آن‌ها موضوع را در درجه اول و بعد روند تاريخ خطبه‌ها را مدنظر قرار داده است؛ يعنى خطبه‌اى كه بعد از وفات رسول اكرم(ص) انجام شده، اول قرار گرفته است و همين طور به تسلسل تاريخى تا آخرين خطبه قبل از شهادت اميرالمومنين (عليه‌السلام) ادامه پيدا كرده است.
بخش بعد، كلمات است كه اول موضوعى و بعد به ترتيب تاريخى مرتب شده‌اند. بعد وصايا، كه وصاياى شفاهى جدا در باب اول و وصاياى مكتوب در باب دوم قرار گرفته است. سپس دعاهاى حضرت و بعد نامه‌ها كه باز با تسلسل موضوعى و بعد تسلسل تاريخى تنظيم شده‌اند. چون مخاطب نامه‌ها افراد خاصى بودند، تلاش شده است، نامه‌هاى متعلق به هر شخص در يك جا قرار بگيرد كه مطالعه‌كننده به راحتى به آن‌ها دسترسى پيدا كند. مثلاً نامه‌هاى مربوط به ابن‌عباس تا جايى كه از نظر موضوع تفاوت زيادى داشته است، كنار هم قرار گرفته‌اند. همين طور نامه‌هاى خطاب به معاويه و ديگران. بعد عقود و احلاف (پيمان‌ها) و توقيعات قرار گرفته‌اند. اين روش براى افرادى كه مى‌خواهند تسلسل تاريخى سخنان حضرت را به دست بياورند، مى‌تواند كار را آسان كند.
متن نهج‌البلاغه با خط پررنگ آمده است و در اول هر بند كه از اين متن استفاده شده، آدرس آن در نسخه موجود نهج‌البلاغه ارائه شده تا هر كس خواست بداند، اين متن از كجاى نهج‌البلاغه است، به راحتى جوابش را بيابد. متن‌هايى كه از منابع ديگر اضافه شده، به شكل كم رنگ درج گرديده و آدرس‌دهى شده و منابعش نيز ذكر شده است.
مولف براى تهيه اين كتاب به كتابخانههاى مصر، يمن، مراكش، كتاب‌خانه ملى رم، كتاب‌خانه ملى پاريس، كتاب‌خانه ملى لندن، كتاب‌خانه ملى اتريش و در آخر به كتاب‌خانه مك كين كانادا هم رفته و نسخه‌هاى نهج‌البلاغه و منابع آن را مورد مطالعه قرار داده است. در نتيجه نسخه تاليف شده موجود حاصل مطالعه كتاب‌هاى فراوانى است و مطالب زيادى از آن استخراج شده است.
وضعيت كتاب
كتاب مشتمل بر پاورقى‌هاى مولف و فهرست مطالب مى‌باشد.
منابع:
1- تمام نهج‌البلاغه، خبرگزارى كتاب جمهورى اسلامى ايران، 1387/2/1.
2- بختيارنژاد، پروين، تمام نهج‌البلاغه، سايت آفتاب،1386/12/14.
3- مقدمه مولف
4- مقدمه شيخ محمد عسّاف