البداية في الأخلاق العملية
البداية في الأخلاق العملية كتابى است اخلاقى و تربيتى در باب اخلاق عملى كه به قلم روان و شيواى آيت‌الله محمدرضا مهدوى كنى به زبان عربى به رشته تحرير درآمده است.
| البدایة في الأخلاق العملیة | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | مهدوی کنی، محمدرضا (نويسنده) |
| ناشر | دار الهادي |
| مکان نشر | بیروت - لبنان |
| سال نشر | 1423 ق یا 2002 م |
| چاپ | 1 |
| موضوع | اخلاق اسلامی |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 1 |
| کد کنگره | BP /م9الف7* |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
ساختار
كتاب با مقدمه نويسنده آغاز و مطالب بدون فصل‌بندى خاصى ارائه شده است.
نويسنده از جنبه‌هاى مختلفى به مسأله اخلاق و اهميت آن برای هر فرد(مسلمان) پرداخته و بحث‌هايى مهم و اساسى در اين علم را مورد بررسى و كنكاش قرار داده است؛ بحث‌هايى همچون:
معرفت نفس و اهميت آن، تذكر و بيدارى از غفلت، احساس مسئوليت هر فرد نسبت به اصلاح خويش، سير در آفاق و انفس، حب و بُغض، انتخاب دوست دلسوز و متدين، ضرورت آگاهى نسبت به احكام فقهى و ضرورت دورى از محرمات و گناهان، زبان و آفت‌هاى آن، گناهان صغيره و كبيره، غيبت افراد و پستى آن، توبه، استغفار و...
گزارش محتوا
نويسنده در مقدمه، با توجه به آيات قرآن و احاديث معصومين(ع)، به ضرورت تزكيه و تهذيب نفس از معصيت و گناه اشاره كرده و آن را عاملى مهم در ساختن جهانى عارى از شقاوت و بدبختى دانسته است.
به باور نويسنده، پرداختن به مسائل اخلاقى و اهتمام به آن‌ها، يك مسأله عقلى است. اما با اين وجود، در فرهنگ قرآنى و كلمات معصومين(ع)، سفارش زيادى به اين موضوع شده تا آنجا كه خداوند در سوره (شمس) و بعد از آوردن يازده قَسَم مى‌فرمايد: سوگند به آفتاب و روشنى‌اش به هنگام چاشت... كه هر كه در پاكى آن (نفس) كوشيد رستگار شد و هر كه در پليدى‌اش فرو پوشيد نوميد گرديد.
نويسنده اخلاق را شكل (و صورت) باطنى هر انسانى معرفى نموده كه به دو دسته تقسيم‌بندى مى‌شود: فطرى (طبيعى) و اكتسابى (اختيارى).
صفات فطرى عبارت از ويژگى‌هايى است كه در نهاد هر انسانى وجود دارد. همانند: علاقه داشتن به عدل و عدم ظلم، داشتن شهرت و نامى پرآوازه، آزادگى، قواى عقل و شهوت كه به وسيله اين ويژگى‌ها، صفات فطرى انسان از صفات فطرى ساير مخلوقات تمييز داده مى‌شود و پرواضح است كه در داشتن و بودن اين‌گونه از صفات، راهى برای اختيار انسان وجود ندارد.
به نظر نويسنده، التزام به رياضت‌هاى روحىِ عملى برای رسيدن به فضائل اخلاقى، اجتناب‌ناپذير بوده و برای به دست آوردن اين مهم، لازم است كه مراحل ذيل طى شود:
1- معرفت و شناخت فضائل و رذايل اخلاقى. 2- شناخت حقيقت انسان. 3- مجاهدت نفس. كه بدون مجاهده، پيروز شدن بر خواسته‌هاى نفسانى ممكن نخواهد بود.
به اعتقاد وى، با توجه به اين‌كه در بحث‌هاى اخلاقى، مسائل گوناگونى مورد بررسى قرار مى‌گيرد، از اين‌رو مى‌توان علم اخلاق را به رشته‌ها (و شاخه‌هاى) ذيل تقسيم‌بندى نمود:
- اخلاق نظرى يا فلسفه اخلاق؛ كه موضوع آن در مورد معيارهاى حُسن و قُبح (خوب يا بد بودن عملى) است.
- اخلاق تطبيقى؛ كه بدان معنى است كه مذاهب مختلف اخلاقى، مورد مطالعه و بررسى قرار گرفته و پس از آن، بهترين روش از بين تمامى نظريات، با توجه به معيارهاى اخلاقى موجود، انتخاب مى‌گردد.
- اخلاق عملى يا روش‌هاى اخلاقى؛ كه منظور از آن، سلسله آداب و احكامى است كه عمل نمودن به آن‌ها برای حصول تزكيه نفس و تهذيب آن، ضرورى مى‌باشد.
نويسنده در ادامه، توصيه‌هايى چند برای شروع نمودن مراحل تزكيه نفس پيشنهاد كرده است از جمله:
- همان‌گونه كه فعاليت‌هاى ورزشى برای سلامتى بدن لازم است، رياضت‌هاى روحى نيز برای پاك نمودن جان از رذايل اخلاقى ضرورى است.
- انسان فعاليت‌هاى ورزشى خود را با نرمش و حركات ساده آغاز كرده و اندك‌اندك فعاليت‌هاى سنگين را انجام مى‌دهد، بنابراین در امر تزكيه و تهذيب نيز بايد در ابتدا از عبادت‌هاى ساده شروع نمود و پس از عادت دادن روح، نوبت به مراحل بالاتر مى‌رسد.
- همان‌گونه كه تداوم در فعاليت‌هاى ورزشى شرط مهمى است، در رياضت‌هاى روحى و نفسى نيز استمرار لازم است.
نويسنده معتقد است مدوامت بر يك عمل و ملتزم بودن به آن، همراه با داشتن نيتى پاك و خالص برای خداوند، سبب مى‌شود كه انوار الهى برای فرد سالك هويدا شود تا آن‌كه به مرحله (الفناء في الله) رسيده و هرآنچه كه به غير از خداوند است را ترك نموده و فقط متوجه ذات اقدس ربوبى گردد.
در ادامه، بيست و يك مرحله سير و سلوك برشمرده شده است كه عبارتند از:
معرفت نفس، بيدارى (از غفلت)، تذكر، تفكر و تدبر (سير در آفاق و انفس)، دوست داشتن دوستان خدا و دشمن داشتن دشمنان خدا، آگاهى و علم به مسائل فقهى و احكام شرعى، به‌دست آوردن رفيقى مؤمن و دورى نمودن از افراد غير صالح و لاابالى، دورى جستن از محرمات، توبه و استغفار، به‌جا آوردن واجبات، التزام عملى به نوافل و مستحبات و ترك مكروهات، مرابطه، مراقبه، محاسبه و معاقبه، نيت و اخلاص، پرهيز از شرك، ريا و نفاق، رياضت (شرعى) و مجاهدت با نفس، نظم و انظباط، تقسيم نمودن وقت، غيمت شمردن فرصت‌ها، خدمت به بندگان خدا، توكل، خوش‌رفتارى با مردم، زهد و قناعت.
به اعتقاد نويسنده، بر هر فردى لازم است تا تمام مراحل بيست و يك‌گانه سير و سلوك را طى نموده تا به درجات بالاترى از تقوا و پارسايى نائل گردد.
وضعيت كتاب
فهرست مطالب در انتهاى كتاب آمده است.
در پاورقى‌ها بيشتر به ذكر منابع پرداخته شده است.
منابع مقاله
- مقدمه و متن كتاب.
- ترجمه قرآن كريم، اثر استاد عبدالمحمد آيتى.