فتال نیشابوری، محمد بن احمد
محمد بن حسن بن على بن احمد بن على فتال نيشابورى، معروف به ابن فتال و ابن فارسى، از علماى قرن پنجم و ششم هجرى است.
| نام | فتال نیشابوری، محمد بن احمد |
|---|---|
| نام های دیگر | |
| نام پدر | |
| متولد | |
| محل تولد | |
| رحلت | 508 ق |
| اساتید | |
| برخی آثار | روضة الواعظين (محقق فرجی و مجیدی) |
| کد مؤلف | AUTHORCODE1384AUTHORCODE |
اشتراك
در مورد ابن فتال از دو جهت مشكل پيش آمده:
- بعضى او را محمد بن حسن دانسته‌اند، بعضى محمد بن على و بعضى ديگر محمد بن احمد، و حتى ابن شهر آشوب در مناقب دو تعبير نسبت به ايشان دارد
توجيه اين مشكل آن است كه نام صحيح و كامل وى محمد بن حسن بن على بن احمد است؛ اما چون پدر، پدر بزرگ و جد اعلاى او همگى اهل علم و با فضيلت بوده‌اند در انتساب، به هر سه آنها نسبت داده مى‌شود. پس مصداق تمام اين اسامى يك شخص است و در نسبت هم اشتباهى پيش نيامده است. - جهت دوم تشابه، اينكه شيخ منتجب‌الدين در فهرست دو نفر را به عنوان فتال نيشابورى نام برده، يكى صاحب روضة الواعظين و ديگرى صاحب تفسيرى كه مى‌گويد من تفسير او را با واسطۀ افراد مورد اعتماد نقل مى‌كنم.
شيخ آقا بزرگ تهرانى نيز قائل به اين است كه دو نفر با نام فتال بوده‌اند و ديگران اشتباها هر دو را يك نفر دانسته‌اند.
در مقابل، بسيارى از بزرگان تراجم اين دو نفر را يكى دانسته‌اند وبا توجه به اينكه تنها منتجب‌الدين نامى از فتال صاحب تفسير برده و در هيچ جاى ديگر اثر و نامى از او نمى‌يابيم، اتحاد اين دو نفر قولى است كه نزدیک به واقع مى‌نمايد. بزرگانى چون علامه مجلسى و صاحب روضات الجنات و محدث نورى نيز اين نظر را تأييد كرده‌اند.
اما اينكه شيخ منتجب‌الدين مى‌گويد تفسير او را به واسطه ثقات نقل مى‌كنم دليل بر فاصلۀ زمانى نيست چرا كه ممكن است هم عصر بوده باشند و در عين حال كتاب او را از ديگرى شنيده و نقل كند. (ابن شهر آشوب و شيخ منتجب‌الدين هم‌عصر مى‌باشند و ابن شهر آشوب شاگرد فتال نيشابورى است).
اساتيد
در ميان اساتيد محمد بن حسن فتال چهره‌هاى درخشانى يافت مى‌شود مانند:
شاگردان
از شاگردان آن بزرگوار تنها نام دو تن به ما رسيده:
- ابن شهر آشوب مازندرانى
- على بن حسن نيشابورى
تأليفات
متأسفانه در اين قسمت نيز اطلاعات فراوانى در دست نيست و تمام كسانى كه شرح حالى از فتال نيشابورى ذكر كرده‌اند تنها يك يا دو تأليف براى او شمرده‌اند كه عبارتند از:
- روضة الواعظين و بصيرة المتعظين كه از جمله مصادر بحار الانوار است و بارها در ايران و عراق چاپ شده است.
- كتاب التنوير في معاني التفسير.
شهادت
سبب شهادت آن بزرگوار مشخص نيست، ولى شهادت او به دستور عبدالرزاق شهاب الاسلام، وزير سلطان سنجر سلجوقى بوده كه بعد از عزل پسر عمويش به منصب وزارت رسيد.
عبدالرزاق ابتدا از علماى بزرگ نيشابور بود اما پس از رسيدن به وزارت تغيير رويه داد و از ستمگر ترين وزراى دوران خود شد و در نهايت قساوت و بى‌دينى عمل مى‌كرد و از هيچ گناهى باك نداشت.
چنين سنگدلى ابن فتال نيشابورى را در سال 508 هجرى به شهادت رساند و بار ديگر يكى از بهترين انسانها به دست شقى‌ترين آنها به شهادت رسيد.