حاشية فرائد الأصول (همداني - قدیم)
| حاشية فرائد الأصول (همدانی - قدیم) | |
|---|---|
 | |
| پدیدآوران | همدانی، رضا بن محمد هادی (شارح) |
| ناشر | کتابفروشی جعفری تبريزی (بوذرجمهری) |
| مکان نشر | تهران - ایران |
| سال نشر | 1377 ق |
| چاپ | 1 |
| زبان | عربی |
| تعداد جلد | 2 |
| نورلایب | مطالعه و دانلود pdf |
حاشية فرائد الأصول با نام «الفوائد الرضوية على الفرائد المرتضوية» تألیف محمدرضا بن ملا محمد هادى همدانى (متوفاى 1322ق)، از جمله حواشى نگارش شده بر فرائد الاصول (رسائل) شيخ انصارى است كه اگر چه به صورت مختصر نگاشته شده، اما از بهترين حواشى رسائل بوده و مملو از تحقيقات با ارزش و ابتكارات و ابداعاتى است كه در ساير حواشى رسائل ديده نمى‌شود.
ساختار
كتاب در دو مجلد تدوين شده است كه جلد اول، حجيت قطع و ظن مباحث مربوط به آنها و جلد دوم حواشى مربوط به اصل برائت و استصحاب و تعادل و تراجيح را در بر دارد.كتاب حاشيه بر رسائل «شرح بالقول» است يعنى عبارات آن به صورت «قوله... أقول» آمده، البته در چند مورد نيز با لفظ «تنبيه» مطالبى تذكر داده شده است.
گزارش محتوا
آقا رضا همدانى دو بار بر رسائل حاشيه زده و اين دومين حاشيه او بر رسائل است. اين مطلب را از عبارتى كه در صفحه 90 آمده است مى‌توان فهميد «هذا ما سطرناه في الحاشية القديمة بأدنى اختلاف في التعبير».
مؤلف در موارد زيادى مثل نيت وضوء و تذكيه حيوانى كه گوشت او حلال است و مبحث قبله به يكى از آثار خود مصباح الفقيه ارجاع مى‌دهد.(ص 91 و 13 و 53) كه در ابتدا به نظر مى‌رسد تأليف كتاب مصباح الفقيه پايان يافته، اما با عبارت‌هايى نظير «وفقنا الله لإتمامه»، معلوم مى‌شود مؤلف كتاب حاشيه بر رسائل را در حين نوشتن مصباح الفقيه تأليف نموده است.
نويسنده به دليل استفاده از محضر سيد حسن شيرازى (ميرزاى شيرازى معروف، متوفاى 1312ق) كه از اجلاء شاگردان شيخ اعظم بوده، در بعضى موارد عبارت‌هاى رسائل را تصحيح مى‌كند مثل: «قوله أقواهما العدم، أقول حكى سيد مشايخنا أدام الله بقائه عدم ذكر لفظ أقواهما في النسخة المرقومة بخط المصنف فهو بحسب الظاهر من تحريفات النساخ».
همچنين وجود نسخه‌هاى معتبر نزد مؤلف در تصحيح عبارت‌هاى رسائل نقش بسزايى داشته است؛كه عبارت‌هايى مانند: «أقول هذه العبارة لا تخلو عن تشويش و لذا أسقطت في كثير من النسخ المصححة» حكايت از آن دارد.
از طرفى ديگر استفاده آقا رضا همدانى از حاشيه شيخ اعظم بر رسائل و احاطه او بر اين حاشيه در بسيارى موارد براى توضيح عبارت رسائل مورد استفاده واقع شده است.
حاشيه همدانى با ساير حواشى مثل بحر الفوائد و أوثق الوسائل فرق دارد زيرا مؤلف صرفا به ذكر منابع و مآخذ كلمات شيخ نمى‌پردازد، بلكه سعى بر اين دارد كه به صورت تحليلى به نظريات شيخ اعظم بپردازد و در واقع اصول و امهات نظريات شيخ را مورد بررسى و تحليل قرار دهد. البته در تحليل نظريات نيز مؤلف بناى بر اختصار دارد و گاهى تفصيل مطالب را به كتاب مصباح الفقيه ارجاع مى‌دهد.
از نكاتى كه باعث شده كتاب مورد توجه خاص بزرگان و محققین علم اصول واقع شود ابتكارات و نوآورى‌هاى مؤلف در عين استحكام نظريات او است كه به بعضى از آنها اشاره مى‌شود:
بحث كفايت امتثال علم اجمالى و اينكه در احكام وضعى فقط اصل استصحاب جارى است در صفحه 3، بحث حرمت اطراف شبهه در مواردى كه نص وجود ندارد در صفحه 41، تقدير بناء عقلاء در جريان استصحاب در غير، هنگام شك در مقتضى و اينكه اخبار و روايات حكم عقلاء را امضاء مى‌كند در صفحه 82، اينكه مرجع اصول جارى در مباحث الفاظ، بلكه تمامى اصول معتبر عقلايى را، اصول عدمى‌دانسته كه مرجع آنها اصل عدم احتمالات منافى با ظاهر است، در صفحه 19، بحث دوران واجب بين تعبدى و توصلى در صفحه 10، بحث أصالة الصحة در صفحه 108 و قاعده شك بعد از تجاوز محل در صفحه 110.
از ديگر نكات با ارزش كتاب اينكه مؤلف گاهى مطالبى را كه شيخ اعظم به بعضى از بزرگان نسبت داده به گونه‌اى ديگر تفسير مى‌كند؛ مثل نسبتى كه به سيد در غنية داده شده «و في ظهور كلامه في ما ذكره المصنف‌قدس‌سره - نظر.»
با توجه به اينكه مؤلف بيشتر قصد تحليل نظريات اصولى شيخ اعظم را دارد به منابع و مآخذ فقط در صورت نياز مراجعه كرده و از بعضى از منابع و بزرگان مثل شرح عضدى، حاشيه شيخ اعظم بر رسائل، محقق قمى در حاشيه‌اش بر قوانين، صاحب فصول، صاحب مدارك، صاحب حدائق و محقق خوانسارى نام برده است.
البته از نقاط ضعف كتاب اين است كه در مواردى مآخذ كلام شيخ را مشخص نمى‌كند
وضعيت كتاب
مؤلف در سال 1308ق از تأليف اين كتاب فراغت يافته است. كتاب در سال 1318ق منتشر و در سال 1377 به‌ضميمه رسائل محشى با چاپ سنگى تجديد چاپ شده است.كتاب فاقد پاورقى است.
منابع مقاله
متن كتاب