دیوان ترکی شیرازی

‏دیوان ترکی شیرازی
پدیدآوران	ترکی شیرازی، محمدحسین (سراينده) حافظي کاشاني، محسن (اهتمام)
ناشر	صائب
مکان نشر	ايران - تهران
سال نشر	مجلد1: 1385ش ,
موضوع	شعر فارسی - قرن 14 شعر مذهبي - قرن 14
زبان	فارسي
تعداد جلد	1
کد کنگره	‏‏‎‏PIR‎‏ ‎‏7658‎‏ ‎‏/‎‏د‎‏9

دیوان ترکی شیرازی، مجموعه سروده‎های عرفانی، ولایی و عاشورایی شاعر حوزه آئینی، محمدحسین آغولی، متخلص به «ترکی شیرازی» است که با تصحیح، مقدمه و اهتمام محسن حافظی کاشانی، به چاپ رسیده است.

ساختار

کتاب، با دو مقدمه از ناشر و مصحح آغاز و مطالب در پنج فصل، تنظیم شده است.

گزارش محتوا

در مقدمه اول، به این نکته اشاره شده است که در طول تاریخ سراسر ادب و فرهنگ مشرق‎زمین، شاعران شیرین‎سخن و ادیبانی پا به عرصه وجود نهادند که هریک حامل گنجینه‎ای سرشار از ذوق و استعداد نهفته ذاتی و خداوندی بودند و در این بین، شعرایی بودند و هستند که با ابراز ارادت به ساحت مقدس ائمه اطهار(ع) و در مدح و مراثی آن ذوات مقدسه خوش درخشیدند و در این سیر و سلوک عارفانه، چه بسیار که مورد عنایات ویژه قرار گرفتند که شاعر اثر حاضر نیز از جمله آنهاست.

در مقدمه مصحح، به معرفی شاعر و برخی از ویژگی‎های شعر او پرداخته شده است.

شعر این شاعر شورآفرین و شیرین‎کلام خطه ادب‎خیز شیراز خودجوش، عرفانی، اجتماعی، عاطفی، ولایی، عاشواریی و سلیس و روان است. بی‎شک زبان دل برای صاحبان دل است. طوطی شیرین‎گفتار طبع موزون سراینده خطه فارس در گلزار معانی آیینه‎دار شعر آیینی است. شور بیان و سوز درون و معرفت و اخلاص نسبت به ساحت قدس و مقام منیع ذوات مقدسه در ناب سروده‎هایش موج می‎زند. در اینجا بجاست ابیاتی از مقطع چند غزل مدیحه او، ارائه شود:

کلک «ترکی» را به جان دشمنان مرتضی(ع)		گوییا خون‎ریزتر از نوک خنجر آفرید
سرورا! باشد زبان «ترکی» از مدح تو لال		ای وجود تو پس از سوء القضاء حسن ‎القضاء
کسی که خالق عرض و سماست مداحش		زبان «ترکی» در مدح او بود الکن
«ترکی» ز راه صدق و صفا و ادب زده است		دست ولا به دامن احسان فاطمه(س)
هماره دفتر «ترکی» ز شعر خالی باد		به‎غیر مدح رسول(ص) و ائمه اطهار(ع)
«ترکیا» عشق از حسین(ع) آموز		که چنین عشق، عشق با اثر است

.

ارادت و اخلاص زلال‎گونه این شاعر حوزه ادبیات عاشورایی، نسبت به ساحت مقدس امام حسین(ع) را می‎توان در ترکیب‎بندهای بلند وی و دیگر سوگ‎سروده‎هایش به‎خوبی مشاهده کرد. در اینجا به مقطع چند غزل مرثیه او اشاره می‎شود:

زین نظم جان‎گداز که «ترکی» سروده است		لوح و مداد و خامه و دفتر گریسته
ترکی به یاد غربت مظلوم کربلا		خون جای اشک، از مژه، صبح و مسا گریست
نظم چون آتش «ترکی» که دل عالم سوخت		عجب اینجاست که با خامه و دفتر چه کند
اگر نه شور حسینی(ع) است بر سر «ترکی»		ز نظم او شده گیتی پرانقلاب چرا
«ترکی» چو این مصیبت جان‎سوز می‎سرود		در سینه داشت آتش و چشمش پرآب بود
«ترکی» به یاد قتل شهیدان نینوا		هر بندبند اوست چو نی در نوا هنوز
ز خون دیده «ترکی» در این مصیبت عظمی		ز باغ دفتر نظمش هزار لاله دمیده
از این شوری که «ترکی» راست ترسم		که پیش از وعده شور محشر آید

.

اشعار این شاعر حوزه آیینی اثری است زلال که بدون هیچ‎گونه تکلف و تصنع، از مشرب طبع و ذوق سلیم او تراوش کرده و محصول سوز درون اوست و ازاین‎رو بر شنونده تأثیر خاص می‎گذارد. شاعر از نظر اعتقادی و التزام به شرع و آیین و ارادت به حضرات معصومین(ع) نیز دارای مقامی بس ارجمند و تحسین‎برانگیز است. در جای‎جای آثار وی، اظهار ارادت او را نسبت به بزرگان دین، می‎توان مشاهده کرد و از آن، حظ و بهره معنوی برد.

فصل نخست کتاب، به لطیفه‎نگاری‎های شاعر اختصاص یافته است که به‎عنوان نمونه، به قسمتی از اشعار آن، اشاره می‎شود:

نمی‎دانم چه می ‎بود اینکه ساقی داشت در مینا که از یک جرعه‎اش آتش به جانم ریخت سرتاپا

همین می ‎بود که مجنون خورد و شد دیوانه لیلی همین می ‎بد که وامق خورد و شد شوریده عذرا

بود رنگ همین می‎ از ازل در سرخ گل پنهان که از عشقش کشد بلبل به حسن بوستان آوا.

در فصل دوم، به مدیحه‎سرایی‎های شاعر اشاره شده است که از جمله آنها، مدیحه‎ای است با عنوان «اقتدار محمد(ص)» در ستایش آن حضرت که با این ابیات آغاز می‎شود:

شمس و قمر عکسی از عذار محمد(ص) گردش گردون به اختیار محمد(ص)

نافه مشک خطا و عنبر سارا نکهتی از موی مشکبار محمد(ص)

چشمه حیوان مجال دم زدنش نیست پیش لب لعل آبدار محمد(ص) .

در فصل سوم، سوگواری‎ها جای گرفته است. اولین شعر این فصل، مثنوی زیبایی است با عنوان «طبل الرحيل» در رثای سلمان فارسی و چگونگی وفات و غسل وی توسط حضرت علی(ع) که بخشی از آن چنین است:

چون به حکم پادشاه انس و جان در مداین گشت سلمان حکمران

گشت چون در حکمرانی مستقل بنده‎اش گشتند خلق از جان و دل

چون زمان زندگیش آمد به سر پیک مرگش آمد و کوبید در.

فصل چهارم،به ترکیب‎بندها اختصاص یافته است. اولین ترکیب‎بند این مجموعه، شانزده بند پیرامون واقعه کربلاست که ابیاتی از آن، بدین قرار می‎باشد:

سرزد ز چرخ، باز هلال محرما پیر شد جهان، ز ولوله و شور ماتما

هر گوشه گشت باز لوای عزا به‎پا شد سینه‎ها پر انده و دل‎ها پر از غما

شد شورشی چو روز قیامت به‎پا به دهر شور و نشور گشت هویدا به عالما.

در آخرین فصل، قطعه‎ها و تک‎بیتی‎های شاعر آمده است که به‎عنوان نمونه، به چند بیت از آن، اشاره می‎شود:

آه‎آه از جور چرخ چنبری داد‎داد از دست ظلم روزگار

از جفای این سپهر نیلگون جای دارد گر بگریم زارزار

روز و شب چون شخص مسلولم بود دل غمین و رنگ زرد و تن نزار.

وضعیت کتاب

فهرست مطالب در ابتدای کتاب آمده و در پاورقی‎ها، به اختلاف نسخ اشاره شده است.

منابع مقاله

مقدمه و متن کتاب.